Andvari - 01.01.1978, Blaðsíða 88

86
ÁKI GÍSLASON
ANDVARI
á íslandi. Á 17. öld var breytt um stjórn-
arháttu og hirðstjóraembættið lagt nið-
ur, en í staðinn kom landfógeti 1683,
stiftamtmaður 1684 og amtmaður 1688.
Landfógeti og amtmaður áttu að búa á
Bessastöðum. Tóku þeir við búi og
kirkju. Þeir áttu að virða staðinn, lýsa
honum og gera tillögur um endurbætur
og viðhald. Bjuggu embættismenn kon-
ungs og umboðsmenn þeirra síðan á
Bessastöðum. Einn þeirra, Magnús
Gíslason, en hann var fyrsti íslenzki
amtmaðurinn, reisti nýtt steinhús á ár-
unum 1760-1765, og var það Bessa-
staðastofa, sem stendur enn.
I byrjun 19. aldarinnar hefst nýtt
tímabil í sögu Bessastaða með stofnun
skóla á staðnum árið 1805. Áður hafði
skólahaldið verið í Reykjavík í hinum
svokallaða Hólavallarskóla, en gengið
mjög illa, og voru flestir sammála um,
að æskilegast væri, að skólinn yrði flutt-
ur úr Reykjavík. Viðey þótti heppileg-
ust, en ekki reyndist unnt að flytja skól-
ann þangað. Nes og Bessastaðir komu þá
til álita, og svo fór, að Bessastaðir urðu
fyrir valinu. Húsnæði var þó ekki hent-
ugt og þurfti verulegra endurbóta, en
staðurinn var vel í sveit settur. Stjórn
skólans var fengin í hendur Steingrími
Jónssyni guðfræðingi, er síðar varð
biskup. Skólinn var á Bessastöðum, unz
Latínuskólinn í Reykjavík tók við
haustið 1846. Á þessum árum, sem
skólinn var þar, voru Bessastaðir merkt
menntasetur, þar sem glæddur var áhugi
á íslenzkri tungu og þjóðlegum fræðum.
Þorgrímur Tómasson bjó um tíma á
Bessastöðum, eftir að skólinn var flutt-
ur þaðan. Þorgrímur var síðasti skóla-
ráðsmaðurinn og hafði ábúð jarðarinnar.
Sonur Þorgríms, Grímur Thomsen, eign-
aðist síðan Bessastaði 1867, og bjó hann
þar til æviloka 1896. Ekkja Gríms seldi
Landsbankanum Bessastaði 27. febrúar
1897, árið eftir lát manns síns, fyrir
12 þúsund krónur. Síðar, 19. september
1897, var staðurinn seldur séra Jens
Pálssyni í Görðum fyrir 13 þúsund
krónur. 4) Séra Jens keypti Bessastaði
að undirlagi Skúla, sem taldi víst, að
Tryggvi bankastjóri vildi ekki láta jörð-
ina af hendi við sig, enda voru fáleikar
miklir með þeim. Nokkurt land var þó
undanskilið fyrir austan Bessastaðatjörn.
Var fyrirhugað, að þar rnætti hafa skipa-
kví, en Tryggvi Gunnarsson bankastjóri
hafði slíkt á prjónunum.2) Einnig höfðu
verið ráðagerðir um að halda holds-
veikraspítala á Bessastöðum, en þeir
þóttu of langt frá Reykjavík, svo að
Laugarnes varð síðar fyrir valinu.
Skúli Thoroddsen kaupir Bessastaði
af séra Jens 6. maí 1898.3) Hann flutt-
ist þó ekki strax þangað sjálfur. Guð-
björg Jafetsdóttir, ráðskona Theodóru
og Skúla, fór fyrst suður og með henni
elztu börnin. Kom hún til Bessastaða
um vorið 1899. I sóknarmannatali
Garðaprestakalls 31. desember 1899 eru
taldir í heimili 13 manns alls. Börnin
eru Unnur, Guðmundur, Skúli og Þor-
valdur. Vinnukonur eru tvær og einn
vinnumaður. Heimiliskennari er Björn
Líndal.4) Um sumarið 1901 fluttist
Skúli suður með fjölskyldu sína og
vinnufólk. Flutti hann þá prentsmiðjuna
einnig. I bréfi til Sighvats Grímssonar
Borgfirðings dagsettu 26. júní 1901 (p.
t. Þingeyri) segir Skúli: „Eins og þér
hafið ef til vill heyrt, fór kona mín, og
fjölskylda, alfarin til Bessastaða með
„Lauru“ 13. þ. m., og sendi eg þá
prentsmiðjuna jafnfr., og er svo til ætl-
azt, að hún verði nú kornin á laggirnar,
er eg kem suður.“s)