Andvari - 01.01.1978, Blaðsíða 58

56
THEODORE M. ANDERSSON
ANDVARl
ar sjást bezt, þar sem vikið er stuttlega að holundarsárum. Hómerskappinn
fellur á kné hljóðandi, hinu svarta skýi, sem leggst yfir brár hans, er ætlað
að sýna, hversu þyrmir yfir meðvitund kappans, og lýsingin á því, hvsrsu
hann grípur fyrir iðrin, er þrungin sársauka eða skelfingu. Söguhetjurnar
íslenzku standa hins vegar uppréttar, og til þeirra heyrist hvorki hósti né
stuna. Erfitt er að segja t. a. m., hvernig líta eigi á það, er Gísli „sveipar
at sér iðrunum ok skyrtunni ok bindr at fyrir neðan með reipinu", hvort
vér eigum að kalla það hreystidáð, virðingarauka eða blátt áfram venjulegt
handverk. Þótt í sögunum sé fjallað um hvers konar sársauka, er það eitt
höfuðeinkenni þeirra, að varazt er að skýrgreina hann nánara. Hómer
hikar ekki við að lýsa sársaukanum, hvort heldur hann er líkamleg kvöl,
hugarkvíði, þrá, samvizkubit, harmastríð eða ástarraun í hinum ýmsu
myndum eftir því, hver í hlut á: móðir, bróðir, eiginmaður, eiginkona, elsk-
endur.
Hómer kafar af ásettu ráði í sálardjúpið. Hann vill vekja tilfinningar, sem
koma áheyrendum hans kunnuglega fyrir. Hversu fjarlægir og upphafnir
sem kappar Hómers eru, eru þeir og hlýðendur kvæða hans bræður inn
við beinið, og gengið er að því vísu, að róttækar breytingar hafi ekki orðið
á mannlegum aðstæðum. Sagnahöfundunum virðist hins vegar vera mest
í mun að fría hetjur sínar öllum mannlegum veikleika. Svo að nefnt sé
gleggsta dæmið, vekur það óþægilega furðu manns, hve ástir manna í sum-
um fornsagnanna fara út um þúfur. Ástir Kjartans, Kormáks og Gunn-
laugs eru að nokkru ekki endurgoldnar og snúast öðrum þræði í beran
fjandskap. f Fóstbræðrasögu virðist Þorgeir njóta sérstakrar hylli hjá
höfundinum, af því að hann ratar þar ekki í neinar ástarraunir.
Kaflinn úr Fóstbræðrasögu hér að ofan sýnir oss annan flöt á ofurmann-
legri framkomu Þorgeirs. Hann hangir þar utan í bjargi, en er ráðinn í að
láta ekki vita, hve nauðuglega hann er staddur: „ok vildi þó með engu móti
kalla á Þormóð sér til bjargar“. Þessi athugasemd höfundar er athyglis-
verð, af því að hún sýnir berlega, að verið er að bæla eitthvað. Það sem
vakir fyrst og fremst fyrir Þorgeiri er að einbeita sér að því að vera hetja,
og honum tekst það, þegar hann svarar spurningu Þormóðs „með óskelfri
rQddu ok óttalausu brjósti“. Tilgangurinn er að koma þannig fram, að
engrar geðshræringar verði vart.
Þessi afstaða er jafnframandi Hómer og hún er dæmigerð um sögurnar.
Frásögnin af Odysseifi, þar sem hann hangir yfir Karybdísi, sýnir þetta
einkar vel. Hann hangir ekki þarna, eins og ekkert hafi í skorizt, heldur
vinnur allt til að halda blessaðri líftórunni, skoðar tréð vandlega, hvort hann
sjái þar nokkurn útveg. Fyrir honum vakir það eitt að bjarga lífi sínu, ekki
að taka sig sem bezt út. öll frásögnin er satt að segja gamansamleg; hún
er> þegar aftur er horft, skemmtilegt atvik, er Odysseifur segir af sjálfum