Andvari - 01.01.1978, Blaðsíða 54

52
THEODORE M. ANDERSSON
ANDVARI
segir svo m. a. við Glákus (Ilíonskv. XII, 326h28): „En nú standa yfir
okkur ótölulegar valkyrjur dauðans, er eng'um dauðlegum manni er unnt
að umflýja eða hjákomast. Förum því af stað; annaðhvort skal einhver
vinna sér til ágætis á okkur eða við á einhverjum.*'1)
Bera má yfirlýsingar af þessu tagi saman við enn styttri feigðaryrði ís-
lenzkra fornsagna, en Hermann Pálsson hefur nýlega fjallað um það efni.2)
Hetjuskapurinn getur verið fólginn einvörðungu í líkamlegu atgervi,
svo sem þegar Skalla-Grímur kafaði forðum niður á hafsbotn eftir steini
til að lýja við járn, „ok munu nú ekki meira hefja fjórir menn“ (Í.F. II,
78—79), eða þegar Grettir hóf stein þann furðumikinn, er síðan er kallaður
Grettishaf (I.F. VII, 48), eða Gísli Súrsson tók „upp stein einn svá mikinn
sem bjarg væri“ (Í.F. VI, 56). Þetta minnir á, þegar hetjur Hómers svo
sem Díomedes (II. V, 302-04), Ajax (XII, 381-83), Hektor (XII, 447-49) eða
Eneas (XX, 285—87) þrífa upp steina svo mikil björg, að ekki mundu þeim
„tveir menn valdið hafa slíkir sem nú gefast.“
I báðum sagnaflokkunum eru menn eggjaðir til dáða á venjulegan og
dálítið tilgerðan hátt. Hetjum er líkt af nokkurri gráglettni við konur
(II. VIII, 161—66 og í Laxdæla sögu, I.F. V, 150), og skörp skil eru gerð
milli vopnaviðskipta og ástarlota, svo sem í Ilíonskviðu XVII, 228 (Gangi því
nú hver maður fram og fái annaðhvort bana eða fjör; því að svo er vant
að fara í orustu [í atlotum orustunnar] - eða þegar menn bjuggust til
bardaga á Stiklarstöðum og Þormóður flutti Húskarlahvöt sína, þar sem
beitt er sama orðaleik:
Vekka -yðr at víni
né at víjs rúnum,
heldr vekk yðr at hgrðum
Hildar leiki.
Merkilegastur er e. t. v. kafli í Ilíonskviðu (XIII, 275—86) áþekkur hin-
um kostulegu klausum í Flateyjarbókartexta Fóstbræðra sögu um hræðslu
og hugrekki:
Því hinn huglausi skiptir litum ýmsa vega; hann hefir ekki stöðugleik í
sér til að sitja kyrr, heldur kiknar hann í knjám og húkir báðum fótum á
víxl. Hjartað berst mjög í brjósti hans, af því hann óttast bana sinn, og
tennurnar nötra í honum.
I Fóstbræðra sögu (127—28) segir svo m. a. frá Þorgeiri: „Eigi roðnaði
hann, því at eigi rann honúm reiði í hQrund; eigi bliknaði hann, því at hon-
um lagði eigi heipt í brjóst.“ Hjarta Þorgeirs berst ekki mjög í brjósti hans,
!) Fylgt er Hómersþýðingum Sveinbjarnar Egilssonar í tilvitnunum til kviðnanna. Þýð.
2) ,,Um gæfumenn og ógæfu í íslenzkum fomsögum.“ Afmælisrit Bjöms Sigfússonar, Hvík 1975,
140.
\
A