Andvari - 01.01.1978, Blaðsíða 41

andvari
NÓTTINA FYRIR PÁSKA
39
að húsbændunum á þessum 34 heimil-
um. Hjón voru húsbændur á 29, ekkill
á einu og ekkjur húsbændur á 4 heim-
ilum. Þetta vekur strax eftirtekt, að
meira en 10. hver bóndi skuli hafa ver-
ið ekkja. Það bendir til, að bændur hafi
frekar týnt tölunni en húsfreyjur, hafi
orðið skammlífir. Líka ber það vott um
ótvíræðan kjark og dug þessara kvenna,
að búa búi sínu í ekkjudómi. Auk þess-
ara fjögurra, er greinilegt, að ein ekkja
með þrjú börn hefir gifzt manni 11 ár:
um yngri og hafa þau átt tvö börn sam-
an.
Þá kemur næst að aldri búendanna.
Meðalaldur 30 búandi karla var 43 og
hálft ár, en meðalaldur þessara 33 bú-
andi kvenna var slétt 43 ár.
Þá er að geta blessaðra barnanna. í
sveitinni voru 87 börn innan við 16 ára
aldur. Þar kemur fram skýr stéttaskipt-
ing. 59 börn eiga búendur fyrir foreldra.
Svo voru 5 barnabörn búendanna, og
er trúlegast, að ekki hafi alls staðar
verið mikið á mununum hjá þeim og
börnum sjálfra búendanna. Þá var þriðji
flokkurinn eða stéttin: ölmusubörnin á
heimilunum. Þetta voru börn, sem hús-
bændurnir höfðu tekið til fósturs af
einhverjum ástæðum, til þess að þau
lentu ekki beint á sveitinni. Helzt dett-
ur manni í hug, að þarna hafi mannúðin
valdið, ásamt skyldleika eða einhverri
ræktarsemi. Þessi gustukabörn voru ekki
færri en átta. Þannig mætti virðast, að
hlutfall samanlagðrar mannúðar, hjarta-
hlýju og getu hafi verið einn á móti
tveimur í sveitinni á þessum árum.
Gustukabörnin voru 11. hvert barn í
sveitinni, en hreppsins ölmusubörn eða
sveitarframfærisbörnin voru 15 talsins.
Þau, börnin á sveitarframfæri, voru
annar stærsti barnahópurinn þessa taln-
ingarnótt árið 1703. Seinna verður gerð
nánari grein fyrir þeim og stöðu þeirra,
eins og hún blasir við okkur á mann-
talsblöðunum. Nú skal aðeins áréttað, að
eitt af hverjum sex börnum var á beinu
sveitarframfæri.
Enn er eins fróðleiks að geta, sem
lesa má úr manntalinu. A 14 heimilum
voru samtals 22 börn búendanna 16
ára og eldri. Þetta fólk er tilgreint
þannig, en ekki sem vinnufólk, hjú.
Efalítið hafa sum verið vinnuhjú í reynd,
en önnur hafa greinilega verið fyrir-
vinna gamalla og heilsubilaðra foreldra,
sem bara hafa haldið húsbóndatitlinum
af gömlum vana.
Þá er enn að finna í manntalinu einn
hóp vandabundins fólks, sem eru for-
eldrar húsbændanna. A fimm bæjum
voru samtals sjö foreldrar húsbændanna.
Greinilega hefir þar bæði verið fólk sem
vann fyrir sér og fólk sem var á fram-
færi barna sinna.
Aður var frá því greint, að börnin í
sveitinni voru 87. Þau voru fjölmenn-
asti hópurinn. Nú verður sagt frá næst-
stærsta hópnum, vinnufólkinu, þessu
vandalausa vinnufólki, sem allt hafði
sömu stöðu, sömu réttarstöðu í samfélagi
þess tíma. Þó er það svo, að listileg blæ-
brigði ber fyrir augu í titlum þeirra. Þó
er ekki að finna fornu heitin: húskarl og
griðkona. Ekki er heldur að finna titla,
sem einráðir voru í næstu sveit, Geira-
dal, titlana vinnumaður og vinnukona.
Titlablæbrigðin eru þessi: Hjú, hjúið,
vinnuhjú, vinnuhjú þar, þeirra vinnu-
hjú (húsbændanna), hennar hjú (búandi
ekkju). A höfuðbólinu Reykhólum eru
hjúin ekki kölluð hjú, heldur eru þau
öll nefnd „hjónanna þjenari", jafnt kon-
ur sem karlar. Þessir hjónanna þjenarar
á Reykhólum voru 16 talsins, sjö vinnu-
menn og níu vinnukonur. Gísli Jónsson
þar búandi var þá aðeins 27 ára gamall