Andvari - 01.01.1978, Blaðsíða 71

ANDVAIU
UM RHTTLÆTI í ÍSLENZKUM FORNSÖGUM
69
tilvitnanir og skýringar
1 Gleggsta verkið um aldur sagnanna er: Einar ÓI. Sveinsson, Ritunartími íslendingasagna
0965).
2 S;á t. a. m. R. W. Southern, Medieval Humanism and Other Studies (1970) og rit, sem
t>ar er vitnað til.
3 Til gamans má geta þess hér, að íslenzkir annálar geta dánarárs Hugós við 1140: „AncL
aðist Hugi munkur heilags Victoris í París.“ Síðari heimildir benda til þess, að Helgafells-
klaustur hafi verið tengt þessum reglustað. Sjá enn fremur, Hans Bekker-Nielsen: „The
Victorines and Their Influence on Old Norse Literature," The Fifth Viking Congress,
32-36.
4 Hér má þó geta eftirtalinna verka eftir höfund þessarar greinar: Siðfræði Hrafnkels sögu,
1966: Art and Ethics in HrafnkeVs Saga, 1971; „Drög að siðfræði Grettis sögu", Timarit
Máls og menningar xxx (1969), 372-82, „Icelandis Saga and Medieval Ethics",
Medieval Scandinavia vii (1974), 61-75. Ýmsar aðrar greinar um lærða þætti í sögunum
munu væntanlega koma út á næstu misserum.
5 Elúcidaríus, Hauksbók 492.
6 Viðræða æðru og lmgrekkis (Hauksbók 303): „Nú undirstóð sá er þetta setti saman, að
eigi hafa allir menn eina náttúru. Ef einn er stvrkur, annar er breyskur. Ef annar er harð-
ur, þá er annar blauður." Þiðreks saga af Bern, útg. Guðni Jónsson (1954), bls. 6: „En
hver frásögn mun sýna, að eigi hafa allir menn verið með einni náttúru. Frá sumum er
sögð speki mikil, sumum afl eður hreysti eður nokkurs konar atgervi eður hamingja, svo
framt að frásagnir megi af verða. . . .“
7 Viðræða líkams og sálar (Hauksbók 329).
8 Maríu saga, 394.
9 Hómilíubók, útg. Th. Wisén (1872), 101.
10 Alexanders saga, útg. Finns Jónssonar (1925), 69 og 7.
11 Stjórn, 552.
12 Leifar fornra kristinna fræða íslenzkra, útg. Þorvaldur Bjamarson (1878), 33 og 57;
Duggals leiðsla (Heil. m. sögur i, 343).
13 Stjórn, 567; Leifar ... 74 og 2; Marthe saga og Marie Magdalene (Heil. m. sögur i, 518).
14 Heil. m. sögur, 345.
15 Viðræða líkams og sálar (Hauksbók, 324); Elúcídaríus (Hauksbók, 492).
16 Elúcídaríus (Hauksbók, 492). Hér má rninna á orð Gregóríusar mikla í Díalógum (Heil. m.
s. i, 196): „Margir hlutir sýnast þeir gcðir, að eigi eru góðir, því að eigi era af góðum hug
gervir, þ\d að eigi era góð verk, þó að góð sýnist, ef eigi eru af góðum hug ger.“ Eðli
verks var einmitt talið vera fólgið að verulegu leyti í þeim hvötum, sem liggja að baki.
Þegar Hildigunnur í Njálu gerir Flosa hásæti og honum þvkir hún spotta sig, verður henni
að orði: „Það er illa, ef þér mislíkar, því að þetta gerðum vér af heilum hug.“ FIosi mælti:
„Ef þú hefir heilan hug við mig, þá mun sjálft leyfa sig, ef vel er; mun og sjálft lasta sig,
ef illa er.“
ó í riti sínu Policraticus telur tólftu aldar húmanistinn Johannes Saresberiensis (John of
Salisbury, d. 1180) ekki einungis löglegt að taka harðstjóra af lífi, heldur einnig rétt og
skylt. Sjá enska þýðingu eftir J. B. Pike, Frivolities of Courtiers and Footprints of Philo-
sophers (1938), 211. - Auk þeirra ójafnaðarmanna, sem neituðu að bæta með fé og getið
er í meginmáli, má nefna tvo: Þorfinnur jarl í Orkneyinga sögu („þótti mörgum ófrelsi
mikið að búa undir riki hans“) bregzt reiður við, þegar hann er krafinn bóta fyrir einn af
skipverjum Rögnvalds, sem myrtir vora í Kirkjuvogi að undirlagi jarls. „Hefir þú eigi
heyrt það,“ segir jarl, „að ég er ekki vanur að bæta þá menn fé, er ég læt drepa? Finnst