Andvari - 01.01.1978, Page 17

andvari
HERMANN JÓNASSON
15
menn. Má það teljast mildi, að ekki varð beint manntjón í þeirri viður-
eign. En kauplækkunin kom aldrei til framkvæmda.
Þetta var alls ekki í eina skiptið, sem lenti í róstum og barsmíðum á
þeim árum. Krafan um sterkt ríkisvald var rökstudd með máttleysi fá-
mennrar lögreglu. Rætt hafði verið á Alþingi um varalögreglu, og reynt
hafði verið að kalla til í viðlögum aukalið. Þegar hér var komið sögu, hafði
verið myndað svonefnt varnarlið verkalýðsins að frumkvæði Kommúnista-
flokks Islands. Nokkru síðar fóru svo Þjóðernissinnar að þjálfa baráttu-
sveitir sínar.
Það kom til tals í æðstu stöðum eftir þessa athurði að handtaka að
næturlagi um 20 menn, sem taldir voru eiga mestan þátt í þessum æsing-
um. 1 il þeirra aðgerða átti að safna 400 manna liði lögreglunni til að-
stoðar. Ríkisvaldið átti að sýna styrk sinn í því, að þeir sem hvatt hefðu
til upphlaups og ofbeldis gengju ekki lausir. Ekki bar mönnum síðan sam-
an um, hvað sagt hefði verið í þessu sambandi, en fullvíst er, að Hermann
Jónasson mælti gegn því og vildi engan hlut að því eiga. Ur því varð
heldur ekkert. En hér er komið að markaskilum. Annars vegar er trúin
á valdið, ofbeldið, lögregluríkið. Hins vegar trúin á hófsemina og friðsam-
lega málamiðlun. Allt þarf sínar forsendur til að geta verið annað en óraun-
hæf draumsjón. Stjórnmálastarf Hermanns Jónassonar miðaði alla tíð síð-
an að því, að slíkir dagar sem 9. nóvember 1932 þyrftu ekki að endurtaka
sig og gætu það ekki. Hann trúði því, að það skipti höfuðmáli, hvort
jarðvegur væri fyrir öfgaflokka, sem stoínuðu vopnaðar baráttusveitir fyrir
sjálfa sig. Hann taldi það fast lögmál, að þegar einn flokkur stofnaði slíkt
lið yrði þ ví svarað með öðru hliðstæðu á móti. Hann sagði í ræðu fyrir kosn-
ingarnar 1937: Framsóknarflokkurinn hefur verið og er eini flokkur-
inn, sem er fær um að lægja öfgarnar, er nú rísa til hægri og vinstri. Þegar
Héðinn Valdimarsson og Ólafur Thors eftir óeirðirnar 9. nóvember stofn-
uðu hvor um sig flokksher, þá var það Framsóknarflokkurinn, sem afstýrði
vandræðum. . . Milli flokkanna lengst til hægri og vinstri er engin sætt
hugsanleg, nerna sterkur milliflokkur miðli málum."
Þó að óvíst sé um tengsl hinna nafngreindu manna við umræddar bar-
áttusveitir, er það staðreynd, að þær voru stofnaðar og æfðar og minntu
um margt á ofbeldisflokka framandi landa, enda voru fyrirmyndirnar það-
an. Stundum urðu breytingar örar eftir að slíkra flokka fór að gæta og
þeir sem á milli vildu standa fljótir að missa áhrif sín.