Andvari - 01.01.1978, Page 64

62
HERMANN PÁLSSON
ANDVARI
Hrappi Sumarliðasyni, sem „vildi ekki bæta það, sem hann misgerði", sn
slíkt er eitt helzta einkenni ójafnaðarmanna, eins og brátt verður rakið.
Samkvæmt Duggals leidslu eiga þeir menn miklar kvalir í vændum, sam
skirrast við að gera yfirbætur: „Þeir er koma í helgasta skipan, ef þair
villast og misgera svo, að þeir bæta eigi, þá eru þeir dæmdir til harðastra
písla.“14 En þótt brýnt sé fyrir dómendum að sýna af sér miskunn, þá
er þeim skylt að refsa þeim, sem brjóta af sér: „Og er sá réttur laga
höfðingi, sem hefnir eftir lögum, ef lög eru eigi of frek.“ Eða . . . „svo
sem konungur er loflegur, þá er hann gefur mála riddurum sínum, þá er
hann fyrirdæmir þjófa og illmenni og víkinga.“lr’ I Flateyjarbók (útg.
Sigurðar Nordals, ii 423) er merkileg lýsing á lagastjórn Ölafs helga: „Og
þann hlut gerði hann fyrir réttlætis sakir að hegna þeim, er rangt vildu
gera. Það hafði mikill siður verið í Noregi, að lendra manna synir og
ríkir bændur fóru á herskipum og öfluðu sér svo fjár, að þeir herjuðu
bæði utan lands og innan. En síðan er Ólafur konungur tók konungdóm,
þá friðaði hann land sitt, svo að hann tók af rán öll þar í landi og lagði svo
ríkt við, að hann lét engu öðru við koma en þeir léti líf eður limar. Hvorki
tjáði bæn manna né féboð þar fyrir. . . . Hann lét jafna refsing hafa ríkan
sem óríkan. En það þótti landsmönnum ofrefsan og fylltust þar fjand-
skapar í móti, er þeir létu frændur sína að dómi konungs, þó að sakar
væri sannar. Var það upphaf til þeirrar uppreistar, er landsmenn höfðu í
mót Ólafi konungi, að þeir þoldu honum eigi réttindi, en hann vildi heldur
láta af tign en af réttinum.11 Hér skal enginn dómur lagður á sögulag
sannindi þessara orða, en þau eru mikilvægur þáttur í mannlýsingu konungs
í Ölafs sögu helga. Sumir fræðimenn hafa kvartað undan því, að jafnvel
góðir menn í sögunum standa í vígaferlum og kinoka sér ekki við að taka
ójafnaðarmenn af lífi, og þykir slíkt bera vitni um heiðinn hugsunarhátt
(rétt eins og kristnum mönnum verði meira fyrir að vega menn en öðrum!),
en forfeður okkar fyrr á öldum hlíttu annars konar fyrirmælum: „Mann-
dráp er stundum gott, svo sem Davíð vo Golíam og Júdíð Hólóferne, en
það er þá illt, er af röngum hug er gert.“10 Samkvæmt útferðarbók ritningar-
innar (Annarri Mósebók) átti að taka f jölkynngisfólk af lífi, enda hlutu seið-
menn og konur í sögunum slík örlög, og nægir hér að minna á Gísla sögu,
Eyrbyggju, Laxdælu og Vatnsdælu. Aftökur seiðfólks þóttu mikið nauð-
synjaverk, og svipuðu máli gegndi um þjófa. Héttlætismaðurinn Áskell goði
í Reykdœlu ætlar að taka þjófinn og illmælismanninn Eystein af lífi, en
af því verður þó ekki, því að Eysteinn „lagði svo eld í húsin og brenndi
upp allt saman, bæinn og fénaðinn og svo hjónin öll, þau sem verið höfðu
hjá honum. . . . En sumir segja, að hann muni hafa brunnið með hjónum
sínum.“ Svipuð frásögn er í Vatnsdælu af þjófnum Þórólfi sleggju, sem
kveikir í bæ sínum og fer sér síðan sjálfur, svo að hann sleppur við hengingu.