Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 40

38
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
ANIIVARI
taldi Þorvaldur Thoroddsen að jarðeldur sá, sem hrakti Álftver-
inga burtu úr landnámi Molda-Gnúps, hafi verið sá, sem mynd-
aði Eldgjár-hraunið á þessum slóðum. Nú er auðséð, að það
hraun er miklu eldra en landnám, en þar með er ekki sagt að
Landnámabók fari með rangt mál. Ofar á Mýrdalssandi austan-
verðum er annað hraun, yngra miklu, og þykir mér mjög líklegt,
að það sé sá jarðeldur, er Landnáma nefnir, og að það hraun hafi
getað eytt bæjum í Álftaveri.12
Tíu árum síðar fylgdi Sigurður Þórarinsson þessu efni eftir í ritgerð-
inni „Jarðvísindi og Landnáma" sem birtist í afmælisritinu Sjötíu rit-
gerðir helgaðar Jakobi Benediktssyni 20. ji'dí 1977. Þar ræðir hann 14 staði
í Landnámu þar sem lýst er náttúruviðburðum eða breytingum í nátt-
úrufari og kemst að þeirri niðurstöðu að allar lýsingarnar gætu átt við
rök að styðjast. Og raunar eru nú ýmis teikn á lofti um það, að Álfta-
vershraunið sjálft sé einmitt sá jarðeldur sem flæmdi menn úr land-
námi Molda-Gnúps, eins og Þorvaldur Thoroddsen trúði, og hafi sá
hraunstraumur runnið árið 934. Sigurður segir frá því í ritgerðinni
um „Bjarnagarð" í Landbroti1’ að rannsóknir á jökulkjarna frá Græn-
landi bendi til þess að árið 934 hafi orðið stórgos á norðurhveli, sam-
bærilegt við Skaftárelda, og telur líklegast að þá hafi Eldgjá spúið, eins
og Thoroddsen taldi. Öskulagarannsóknir Guðrúnar Larsen og Sig-
urðar Þórarinssonar í Landbrotshrauni benda til þess, að það hraun
hafi runnið snemma á 10. öld, og Álftavershraunið sömuleiðis að mati
Guðrúnar Larsen, og hafa þá bæði þessi miklu hraun runnið í Eld-
gjárgosi árið 934. I sömu ritgerð hefur Sigurður það eftir Jóni Stein-
grímssyni, að árið 934 hafi stórhlaup komið undan Mýrdalsjökli, og
kveðst munu fjalla um ártöl í ritum sr. Jóns í annarri ritsmíð. En af því
varð aldrei.
Sigurður var ekki einasta eljusamur við rannsóknir á Heklu og gos-
sögu hennar, heldur einnig iðinn við að kynna niðurstöður sínar og
annarra. Auk ritgerðanna fjögurra í ritsafni Vísindafélags íslendinga
um Heklugosið 1947/48, skrifaði hann fjórar greinar um það gos og
Heklu almennt í innlend og erlend tímarit. Einnig samdi hann bók fyr-
ir almenning, Eldur í Heklu, sem kom út bæði á íslenzku og ensku árið
1956. Eftir gosið 1970 kom enn út slík bók á íslenzku og ensku, Hekla,
og einnig fræðileg ritgerð í erlendu tímariti. Kvikmynd þá um Heklu-
gosið, sem þeir Steinþór Sigurðsson og Árni Stefánsson tóku, sýndi
hann og skýrði ótal sinnum bæði hér á landi og um allan heim og var
óþreytandi að flytja fyrirlestra um gosið. 1 framhaldi af því samdi hann