Andvari - 01.01.1985, Síða 46

44
SIGURÐUR STEINÞÓRSSON
ANDVARI
Árið 1955 hljóp Múlakvísl og varð það upphaf að rannsóknum
Sigurðar á gossögu Kötlu. Tuttugu árum síðar birti hann yfirlit þeirra
í Árbók Ferðafélags íslands 1975, „Katla og annáll Kötlugosa“, en árið
1974 hafði tekizt að rekja öskulagið frá gosinu í Öræfajökli 1365 vestur
yfir Mýrdalssand og tengja þannig gjóskusnið í Mýrdal inn í gjósku-
lagatímatalið. Haf'ði Katla reynzt sérlega erfið viðfangs vegna þess hve
lík öskulög frá henni eru hvert öðru. í öskusniðum sínum fann Sigurð-
ur merki um mikið Kötlugos um 1490 sem engar heimildir eru til um.
Ennfremur fann hann Kötlulag frá því um 1000, sem tengja má þeirri
hugmynd Sigurðar Nordals að Þangbrandur trúboði hafí lent í jökul-
keri á Mýrdalssandi, sem myndazt hafi í Kötluhlaupi, en í jarteikna-
sögu af Þangbrandi segir að hann hafi týnt hesti sínum í jörð niður en
bjargazt sjálfur.19 í glímu sinni við gossögu Kötlu rakst hann ennfrem-
ur á saumnálina undir „Sólheimalaginu" á Felli í Mýrdal sem frá var
greint í upphafí þessarar ritgerðar10, en síðasta grein hans um Kötlu,
sem hann skrifaði 1980 ásamt Einari á Skannnadalshóli og Guðrúnu
Larsen,41 fjallaði einmitt um Sólheimalagið, sem nú hafdi tekizt að
rekja til ársins 1357.
Árið 1956 skrifaði Sigurður ásamt Jóni Jónssyni og Þorleifí Einars-
syni um fjörumóinn í Seltjörn, en öskulögin þar gefa til kynna að sl.
3000 ár hafí landsig í Reykjavík verið sem næst 15 sm á öld. Árið 1958
birtist svo 100 bls. ritgerð um Öræfajökulsgosið 13 6 242 sem lagði sveit-
ina Litlahérað í Austur-Skaftafellssýslu í eyði um sinn. Öskulagið frá
Jjví gosi höfðu þeir Hákon Bjarnason kannað á sínum tíma og talið
vera frá 1727. Sigurði mældist rúmmál gjóskunnar hafa verið um 10
km3, og að þetta gos hafí verið hið mesta á íslandi síðan landnám hófst,
en hið Jrriðja mesta eftir ísöld. í ritgerðinni lýsir hann einnig stuttlega
„Svínafellslögunum“ svonefndu, syrpu af setlögum sem Helgi Björns-
son á Kvískerjum haíði fundið 1957, og aldursákvarðar þau með hjálp
segulmælinga, en sú aðferð var þá tiltölulega ný af nálinni. Svínafells-
lögunum lýsti Sigurður svo nánar í sérstakri ritgerð 196 343.
Einn megintilgangur hinna upprunalegu mýrarannsókna Sigurðar
1934 hafði verið sá að kanna sögu uppblásturs á íslandi, og árið 1961
birti hann mikla ritgerð um það efni í Ársriti Skógrœktarfélags íslands44.
Þar eru öskulögin notuð til að mæla áfok, og þar með uppblástur jarð-
vegs síðan ísaldarjökla leysti, og kemur í ljós að jarðvegsþykknun hafði
verið næsta hæg og jöfn þar til skógeyðing og búfjárbeit hófst með
landnámi.