Andvari - 01.01.1985, Qupperneq 107

ANDVARI
UM ATHUGUN A FRAMBURÐI
105
segja: „Ég er sammála þeirri skoðun flm. þessarar till. að íslensk tunga eigi
nú í vök að verjast og að fyllsta ástæða sé til að spyrna við fótum. Á það bæði
við um latmæli og linmæli svo og hreinar málfræðilegar villur“ (d. 4709).
Það er ekki ástæða til að rekja þessar umræður frekar hér. Alþingi álykt-
aði loks að „fela ríkisstjórninni að hlutast til um að í ríkisfjölmiðlum og í
grunnskólanámi verði aukin rækt lögð við málvöndun og kennslu í fram-
burði íslenskrár tungu“ eða eitthvað á þá leið. Það starf er nú reyndar þeg-
ar hafið.
En hvernig á að taka á slíkum málum? Hvað er það í raun og veru sem
menn telja að þurfí að lagfæra? Unt það sagði auðvitað ekkert í þeirri álykt-
un sent samþykkt var og í þeim umræðum sem birtar eru í Alþingistíöindum
er aðallega að fínna almennt tal um óskýrmæli eða latmæli eða slíkt, svipað
því sem hér var vitnað til áðan, og svo kannski fáein dæmi sem þingmenn
telja sig hafa heyrt eða hafa eftir öðrunt. Það var t. d. vitnað í grein eftir
Matthías Johannessen, sem birtist í Morgunblaðinu í janúar 1984, og þar
hafði Matthías m. a. bent á að oft heyrðist a fyrir œ og u fyrir au eða ö og
hann nefndi dæmi eins og lagð, hust og fut fyrir lœgð, haust og föt. En eru það
t. a. m. öll æ, au og ö sent þannig fer fyrir eða skiptir kannski rnáli hvort
þetta eru löng eða stutt hljóð? Er þetta óskýrmæli og latmæli sem menn eru
að tala um jafnmikið um allt land eða eru menn skýrmæltari á einu lands-
horni en öðru? Eru stelpur kannski skýrmæltari en strákar og konur skýr-
mæltari en karlar eða er þessu öfugt farið? Gætir þessarar tilhneigingar til
óskýrmælis hjá fólki á öllum aldri eða er þetta einkenni á ntálfari tiltekins
aldurshóps? Það er oft sagt að unglingarnir tali illa, en er víst að þeir tali
verr en þeir fullorðnu? Og þó svo væri, gæti þar þá ekki verið unt að ræða
einhvers konar ungæðishátt sem eidist sjálfkrafa af mönnum án þess að
gripið sé til sérstakra aðgerða? Og í hverju er þetta margnefnda latmæli og
óskýrmæli fólgið? Það er til lítils að segja skólunum að ráða niðurlögum
óskýrmælis ef enginn kann að skilgreina hvað í því felst.
Nú erum við nefnilega komin að meginspurningunni: Hvernig tala ís-
lendingar í raun og veru? Það er spurning sem við verðum að fá traust svör
við áður en við getum gert nokkuð af viti í framburðarkennslu í skólum eða
fjölmiðlum. Þessari spurningu verður aðeins svarað með því að gera rann-
sóknir og kannski hefði verið skynsamlegra að samþykkja þingsályktunar-
tillögu um það að efla rannsóknir á íslensku nútímamáli svo að við vissum hvar
við stöndunt áður en við ákveðunt hvert við ætlum að komast og hvernig.
En hvers konar rannsóknir eru það þá sem hér gætu kontið að gagni? Hvað
þurfurn við að vita og hvernig má komast að því? Ég skal nú víkja að nokkr-
imi dænnim um það.