Andvari - 01.01.1985, Blaðsíða 130

128
ÞORSTEINN GYLEASON
ANDVARI
hættir. En hér er ekki verið að rökræða neitt eða álykta. Hvorki hin upphaf-
lega frumsetning né hin endanlega niðurstaða hafa sanngildi; í smíðinni er
hvergi svo mikið sem ein einasta hending sem er sönn eða ósönn.
Samt hefur það allt saman gildi: fyrir mörgum okkar er það meira að
segja eitt mesta djásn sem við eigum völ á í þessu lífí. Þetta held ég sé merki-
legasta staðreyndin um tónlist: hvað við höfum gaman af henni. Hún snert-
ir okkur djúpt ekki síður en skynsamleg rökræða getur snortið okkur. Hún
veldur jafnvel leiðslu, upphafningu og aigleymi sem rökræður gera
sjaldnast, að minnsta kosti í minni reynslu. Svo við lofsyngjum tónlistina: í
söng Schuberts Til tónlistarinnar er hún lofuð fyrir að leysa fjötra þessa
heims og hefja okkur til annars æðri og betri. Steingrímur J. Þorsteinsson
prófessor segir frá því í ritgerð — „Þegar ég endurfæddist" heitir hún — er
hann kom á hijómsveitartónleika í fyrsta sinn. Hann hafði verið heilsutæp-
ur alla æsku sína, og á endanum svo fárveikur að hann var á sextánda ári
sendur til lækninga í Danmörku. Eftir að hann var upprisinn fór hann á
tónleika í Kaupmannahöfn; áður hafði hann ekki heyrt nema kórsöng á
Akureyri og píanóleik Kurts nokkurs Haeser sem var tónlistarkennari þar
í bænum. Reynslu sinni í Kaupmannahöfn - endurfæðingunni - lýsir
Steingrímur svo:
Það var komin kyrrð í salinn og ljósin deyíð, þegar stjórnandinn gekk inn á sviðið,
tók sér stöðu fyrir framan hljómsveitina og lyfti sprota sínum. Af skyndingu kváðu við
fjórir sterkir, samstilltir tónar - aftur íjögur snögg liögg - síðan tóku fiðlurnar að hjala
saman, unz tónaflóðið lyftist æ hærra til meiri og meiri reisnar. Aldrei hef ég orðið eins
frá mér numinn. Það var sem einhver bylting eða umskipti gerðust hið innra með mér,
eins konar andleg stökkbreyting. Ég var ekki samur eftir þessa stund - hý að henni alla
ævi. „Var þetta ekki það mesta í heimi?“2
Það var ekki fyrr en löngu seinna sem Steingrímur komst að raun um að
þarna hlýddi hann á örlagahljómkviðu Beethovens uncfir stjórn Brunos
Walter.
Ég þarf ekki að rekja marga slíka vitnisburði um vald tónlistarinnar yfír
mönnunum:
Mín hæsta sorg og mín æðsta gleði,
þær hittast i söngvanna hæðum.
yrkir Einar Benediktsson í Dísarhöll,3 og svo mætti lengi telja. En þessa
stundina hef ég mestan áhuga á aðeins einu samkenni margra slíkra vitn-
isburða: þeir gætu allt eins verið til vitnis um annað en bara tónlist, nefni-
lega eitur eins og kókaín eða bara um áfengi. Steingrímur getur þessa ber-
um orðum: hann segir hljómkviðuna vera „áfenga opnum hlustum“ og
jafnar henni við Napóleonskoníak. í Dísarhöll stendur þetta: