Andvari - 01.01.1985, Síða 131

andvari
TÓNLIST, RÉTTLÆTI GG SANNLEIKUR
129
Ég kætist. En þrá ég ber þó í barmi
svo beizka og háa, rétt eins og ég harmi.
Ég baða ntinn hug a( sora og syndum
við söngvanna flug yfir skýja tindum.
Tónlistarvinir kannast flestir við það sem hér er lýst: það held ég að vín-
drykkjuvinir hljóti að gera líka. Eða ég vona það. En þá vaknar spurning:
ef tónlist gerir kraftaverk sín með sama hætti og kókaín, hvers vegna liræð-
umst við hana ekki eins og livert annað eiturlyf? Það er jafnvel nokkur á-
stæða til að óttast áfengi eins og fólk veit. Er víst að við ættum ekki að vara
unglinga við tónlist?
Svörin við þessum spurningum virðast ugglaust liggja í augum uppi.
Orvandi og sefandi lyf eru hættuleg heilsu fólks; það er tónlist hins vegar
ekki að því er við bezt vitum. Og þetta er prýðilegt svar svo langt sem það
nær. En það nær ekki alveg nógu langt. Ég get ekki séð að við mundum
skipta um skoðun, eða ættum að skipta um skoðun, á tónlist og vímulyfjum
ef mönnum tækist að byrla sér hættulaus lyf fyrir heilsu sína. Fæstir menn,
vona ég, mundu telja það eftirsóknarvert að lifa lífínu í lyfjavímu, þó svo
að lyfin hefðu engin skelfíleg aukaáhrif. Svo að ef það er rétt að líta tónlist
öðrum augum en lyf sem tæki til hvíldar, hressingar og opinberunar, þá
eru það ekki heilsufarsástæður einar saman sem valda því.
Hvað er á móti lyfjum? Það er eitt öðru fremur að ég hygg: lyf blekkja.
Sá sem neytir lyfja, að ég ekki tali um þræl þeirra, lifir í blekkingu og sér
í lagi í sjálfsblekkingu. Hann sér ekki heiminn eins og hann er. Heimurinn
eins og við þekkjum hann er háskalegur staður, og þar eru jafnmörg tilefni
til sorgar og örvæntingar og til hamingju og fagnaðar. Vinur minn sem nú
er látinn þjáðist af heila- og mænusiggi sem er voðaleg veiki. Það sem eink-
um olli ótta hans við veikina var að henni fylgir vaxandi vellíðan eftir því
sem manni elnar sóttin, og jafnvel fullkomið kæruleysi manns um lemstrun
sína. Án lieilbrigðrar dómgreindar um sjálfan mann og umheiminn virtist
honum, eins og mér virðist líka, lífið ekki þess vert að því sé lifað. Maður
sem blekkir sjálfan sig er aumkunarverður, og hann á að aumka því meir
sem hann er sælli í eymd sinni.
Tónlist blekkir ekki. Öðru nær: samkvæmt vitnisburðinum í söng Schu-
berts og ritgerð Steingríms lýkur hún upp augum okkar fyrir heimum
handan stundar og staða. Steingrímur segir um Beethoven að hann hali
haft „mest gildi fyrir [sig] allra skapandi listamanna, opnað [sér] víðastar
veraldir, lokið upp mestum leyndardómum." Menn kunna að styrkjast
frekar í þessari trú ef þeir hyggja að tónlistinni í félagsskap annarra lista:
skáldskapar, fræðimennsku, leiklistar, myndlistar, vísindarannsókna, bygg-
•ngarlistar. Myndlistir þjóna meðal annars þeint tilgangi að ljúka upp sjón-
9