Andvari - 01.01.1985, Page 137

ANDVARI
TÓNLIST, RÉTTLÆTI OG SANNLLIKUR
135
líking. Eí hún er það ekki, má þá kannski vænta þess að skilningur á máli
varpi ljósi á veldi tónlistarinnar yfír mönnnnum?
IV
Hvers vegna er tónlist talin vera mál? Við skulum fyrst leita svars við
þessari spurningu lijá Schopenhauer sem er snjallastur og frægastur þeirra
heimspekinga sem fjallað hafa um tónlist í ritum sínum. Hann nálgast efn-
ið eins og ég gerði í upphafi máls míns: hann segir að tónlist líki ekki eftir
neinu, hún endurspegli ekki né endurómi neina hugmynd eða hugsun um
heiminn. Samt er hún list, og sem list lilýtur hún að sýma heiminn með ein-
hverju móti þótt hún lýsi honum ekki. Og þetta samband tónlistar og veru-
leika hlýtur að vera einstaklega náið; það hlýtur að vera „eine unendlich
wahre und betreffende Beziehung": óendanlega satt og náið samband. All-
ar aðrar listir verða einberar hugmyndir eða hugsanir um einstaka hluti við
markaðan baug. Tónlistin lætur á hinn bóginn engar liugsanir í ljósi. Sam-
band hennar við heiminn er milliliðalaust samband við sjálft eðli heimsins,
það er að segja viljann sjálfan eins og Schopenhauer mundi heldur vilja
komast að orði. Hugmyndir eru ekki nema skuggar sem heimurinn varpar
á vegg; í tónlist sjáum við hann sjálfan eins og hann er. Hér er komin
skýringin á valdi tónlistarinnar yfir mönnunum sent Schopenhauer taldi
meira en allra annarra lista og vísinda. í tónlist er það heimsviljinn sjálfur
sem talar til okkar: hún er hans mál.M
Nú er þetta allt saman ekki annað en mælska, þótt sumt af því sé svolítið
áhrifamikil mælska að mér finnst. En ef betur er að gáð má greina tvær rök-
semdir hjá Schopenhauer fyrir þessum himinhrópandi niðurstöðum um
tónlist og veruleika. Hin fyrri er sú að tónlist nái tökum á hverju manns-
barni þegar í stað: hún skilst á stundinni. Hin síðari, sem við skulurn segja
að Schopenhauer sæki til Pýþagórasar, er að rekja megi alla tónlist til talna
og lögmála sem tölur hlíta. Tónlist skilst eins og mál, og ef rétt er með hana
farið verður hún að sýn til hins sanna veruleika lil viðbótar, eins og málið
verður líka ef vel er með það fariö.
Það blasir við að þessi kenning er ekki beysin, og rökin fyrir henni eru
hálfu verri. Þó svo að segja mætti að tónlist sé í einhverjum skilningi skiljan-
leg hverju mannsbarni, dugar það auðvitað ekki til að sýna fram á að bún
sé mál, né heldur að hún svo mikið sem líkist máli. Því skyldum við ekki
segja að það sé margvíslegur skilningur til sem hafi ekkert með málið sem
við tölum að gera? Til að mynda skilningur á leikjum og töflum, eða þá á
vélum af öllu tæi. Sumir menn virðast geta ná fullkomnu valdi á véluni án
þess að geta sagt mikið um þær á mæltu máli, fremur en söngvari getur um
' addfæri sín sem hann beitir þó af ýtrustu nákvæmni.
Nietzsche - sem er ámóta kunnur heimspekilegur höfundur unt tónlist
°g Schopenhauer — segir í Fræðum kœtinnar: