Menntamál - 01.12.1963, Blaðsíða 27
MENNTAMÁL
113
um rökum, að hóf og takmörk verði að hafa á hverri rann-
sókn, fræðimaðurinn, hugsuðurinn og rithöfundurinn
verða að velja um ótal kosti, þar dugir ekkert hallu mér
slepptu mér, ef einhver reiða skal fást á hlutunum. Og höf-
undinum munu stjarnfræðileg efni hvað hugleiknust, enda
ber bókin þess öllu meiri rnerki en ráða má af köflum
þeim, er fluttir liafa verið.
En ég kysi að benda höfundinum á, að freistandi væri að
kalla sögu peirrar framtiðar marklausa, er aldrei yrði skynj-
uð sem samt.íð nokkurrar mennskrar veru, og væri þó sönnu
nær að segja: Sem aldrei yrði skynjuð samtíð neinnar
rnennskrar, jarðneskrar vitundar. Og Rousseau myndi trú-
lega svara: Sú framtíð er ekki marklaus í mannheimi, sem
mennsk hugsun nær taki á í framsýninni. Og ég mvndi
enn svara: Þó myndi mér leika meiri forvitni á lífsinntaki
manneskjunnar og samfélagsins heldur en þeim ytri form-
um einum, er saga yðar rekur eða leiðir líkur að. Og þann-
ig mættum við karpa lengi, og neyti ég þess nú að hann
nær ekki til mín.
Hann einskorðar sig við náttúrufræðilegan skilning á
manninum, hann bendir á, að jafnvel hinn vitrasti og lærð-
asti maður sé fyrst og fremst skepna, og auk þess sneiðir
hann hjá sérhverju gildismati á homo sapiens. Þó verður
því ekki neitað, að öll þau spjöll, sem maðurinn hefur vald-
ið með tilræðum sínurn við náttúru hnattarins, öll þau víti
til varnaðar, sem horfnar kynslóðir hafa kallað yfir höfuð
niðja sinna, gátu aðeins orðið af því, er maðurinn hefur
fram yfir skepnurnar.
Höfundur leggur mikið kapp á að hrekja sérhverja skýr-
ingartilraun, sem hliðsjón hefur af einhverju markmiði.
Ekki verður því andæft, að náttúruvísindin hafa unnið
hvern sigurinn af öðrum með því að nýta orsakarskýringar
einar í hinum skynjanlega heimi. í mannlegum og sam-
lélagslegum efnum gilda orsakarskýringar að sjálfsögðu
með sarna hætti. Þó trúi ég, að heildarmynd hvers mann-
8