Menntamál - 01.12.1963, Blaðsíða 82

168
MENNTAMÁL
reynsla Weimarlýðveldisins hefur sýnt, að í þessu var fólg-
in tilhneiging til einræðismyndunar. Þessu gamla leiðar-
ljósi var algjörlega varpað fyrir borð við samningu Bonn-
stjórnarskrárinnar. Það hefur ekki lengur verið reynt að
skapa hlutlaust, yfirvaldslegt ríkisvald i persónu valdamik-
ils ríkisforseta, sem hafið væri yfir hina stríðandi stjórn-
málaflokka. Þvert á móti er Sambandslýðveldið — og það er
hitt atriðið, sem ég vildi leggja áherzlu á — vísvitandi ríki
stjórnmálaflokka. Flokkarnir hafa samkvæmt Bonn-stjórn-
arskránni forréttindaaðstöðu. Þeir eru taldir hinar eigin-
legu máttarstoðir stjórnmálalífsins. Þar til heyrir, að sjálfir
verða þeir að vera sér þess meðvitandi, að þeir eru bundnir
ríkinu og stjórnskipan þess. Flokka, sem afneita þessari
stjórnskipan, má því útiloka úr stjórnmálalífinu. Arftaki
þjóðernissinna, hinn svonefndi Sósíalistíski ríkisflokkur,
hefur orðið fyrir barðinu á þessu og einnig nokkrum árum
síðar kommúnistar.
Þetta stjórnarskrárákvæði er ávöxtur hinnar bitru reynslu
Weimartímans. Hin frjálslega tilraun Weimarríkisins liafði
m. a. farið út um þúfur fyrir þær sakir, að andstæðingar
frelsisins notuðu það frelsi, sem þeim var veitt, til þess að
eyðileggja hina frjálslegu stjórnskipun.
Ég hef brátt lokið máli mínu. Þegar litið er yfir þýzka
sögu frá byrjun vorrar aldar fram á þennan dag, get-
ur maður sagt, að e. t. v. hafi stjórnskipan og þjóðfélags-
skipan, valdahlutföllin í ríkinu og hin raunverulegu öfl
þjóðfélagsins, aldrei verið í jafnmiklu samræmi og nú
er í þýzka Sambandslýðveldinu. Að svo miklu leyti má
segja, að af gangi sögu vorrar hafi verið dregnar nauðsyn-
legar þjóðfélagslegar og stjórnarfarslegar ályktanir. En Sam-
bandaslýðveldið er aðeins hluti Þýzkalands, þé> að vér lítum
einnig á það sem staðgengil heildarinnar. Vér vitum, að sú
spurning, sem oss Þjé)ðverjum liggur á hjarta um endur-
sameiningu föðurlands vors, er aðeins lítið brot þeirra
heimsvandamála, sem einkenna vora tíma. Vér viturn ei,