Menntamál - 01.12.1963, Blaðsíða 74

160
MENNTAMÁL
væg þjóðfélagsleg og stjórnmálaleg vandamál. Þannig var
hin svonefnda „Stórsamsteypa“ (Grosse Koalition) mynduð,
og hún riðlaðist aftur, þegar um það var að ræða, hvort
lengja eða stytta ætti vinnntímann, hvort óbreyttum ríkis-
styrkjum ætti að halda eða skera þá niður. Þegar svo
heimskreppan hélt innreið sína í Þýzkaland 1929 og mill-
jónir manna urðu atvinnulausar, þá harðnaði þjóðfélags-
baráttan svo mjög, að hin borgaralega sósíalistíska „stórsam-
steypa" brast fyrir fullt og allt. Það var upphaf dauða-
stríðsins. Eftir 1930 gat Ríkisþingið ekki lengur myndað
meirihluta, hvorki um löggjöf né ríkisstjórn. Það setti sig
sjálft utangarðs. En í þess stað kom fyrst um sinn vald
ríkisforsetans, sem stappaði nærri því að vera einræði. Hann
studdist við ríkisherinn (Reichswehr) og lét mynda ríkis-
stjórn undir forsæti Franz von Papen, og voru ráðherrarnir
ylirleitt aðalsmenn. Nú virtist hinn rétti tími upp runninn
til að breyta stjórnarskránni og færa hana að einhverju leyti
til síns fyrra vegar, svo sem verið hafði fyrir stríðið. En í
raun réttri var þetta tímabil hinnar svo nefndu forseta-
stjórnar aðeins millibilsástand til valdatöku þjóðernisjafn-
aðramanna.
Við skulum festa okkur í minni, það sem við höfum
orðið áskynja viðvíkjandi sambandinu milli stjórnskipun-
ar og þjóðfélags í Weimarlýðveldinu: Enginn lýðræðis-
flokkanna reyndist einn megnugur að hljóta hreinan meiri-
hluta. Öfgaflokkarnir yzt til vinstri og hægri, sem fjand-
samlegir voru stjórnskipuninni, gerðu j)cim mjög óhægt
um vik. Þess vegna neyddust sósíalistar og borgaraflokk-
arnir til að mynda víðtæk bandalög, sem þó stóðust ekki
heimskreppuna.
Sá skilningur, að samstarf væri óumflýjanlegt af stjórn-
málaástæðum og til Jjcss að varðveita stjórnskipan réttar-
ríkis, var ofurliði borinn af stéttaandstæðunum.
Þannig setti þingið sig sjálft utangarðs, stjórnskipanin
var lömuð og brautin, sem lá yfir aðalsmannaráðuneyti for-