Iðunn : nýr flokkur - 01.04.1928, Side 46

144
Alþýðan og bækurnar.
IÐUNN
Flest hið bezta, sem ritað hefir verið á íslenzku, er
ekki ritað af sérfræðingum, heldur »leikmönnum« í
hverri grein. Ekki voru höfundar fornrita okkar »lærðir«
sagnfræðingar eða »lærð« skáld. Þeir, sem lærðastir
voru í hinum fornu skáldfræðum, orktu andlausast (t. d.
Snorri). Það eina, sem til forna var ritað af mönnum,
er lærðir voru í sinni grein, eru helgisögur munka, sem
enginn les lengur. Alt hið bezta í fornbókmentunum er
ritað í hjáverkum af mönnum, sem höfðu öðrum fjar-
skildum störfum að sinna mestan hluta æfinnar.
Eftir siðskiftin fær lærði stíllinn yfirhönd um stund.
Guðfræðingar rita um guðfræði. Flest er það dautt og
þjóðinni gleymt. Enn þá lifa sálmarnir, er Hallgrímur
Pétursson kvað sér til raunaléttis, og ræður þær, er
hinn mikli skapbrigðamaður, ]ón Vídalín, hélt sem refsi-
vönd yfir syndum sínum og aldar sinnar (sbr. »reiði-
lesturinn« og þjóðsöguna, sem við hann er tengd). Enn
þá lifa veraldarljóðin, sem Stefán prestur í Vallanesi
orkti, er hann hratt af sér þunga hempunnar stund og
stund. Kvæði Jóns Þorlákssonar lifa enn á vörum fólks-
ins. Enginn les nú lengur þrautalaust rit Magnúsar
Stephensens, sem var lærðastur allra lærðra.
Árbækur Esphólins eru ritaðar norður í Skagafirði.
Þetta mikla þrekvirki íslenzkrar sagnfræði er ritað af
sýslumanni í hjáverkum búskapar og embættisanna.
Mannkynssaga Páls Melsteðs er og rituð af lögfræðingi,
fátækum og á hrakningi frá einni sýslu til annarar.
Þá koma hin mörgu skáld 19. aldar. Flest fátæk og
urðu að hafa skáldskapinn í hjáverkum. Bjarni amtmað-
ur, Jónas náttúrufræðingur, Jón sýslumaður Thoroddsen,
Matthías prestur, Hannes Hafstein sýslumaður og ráð-
herra. Allir urðu þeir að verja mestum hluta krafta
sinna og tíma til starfa, er liggja fjærri skáldritum þeirra.