Sjómannadagsblaðið - 05.06.1988, Síða 182

180
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
HETJULEG FRAMGANGA
KAFLI ÚR 60 ÁRA AFMÆLISPÉSA LANDHELGISGÆSLUNNAR
s
riö 1949 samþykkti Alþingi
hin merku Landgrunnslög,
þar sem kveðið var á um
yfirráð íslendinga yfir landgrunninu
og rétti þeirra til nýtingar þeirra fisk-
stofna, sem þar lifðu, svo og víðtæk-
ar rannsóknir á þeim. Þessi lög voru
einstæð í heiminum, þegar þau voru
samþykkt, og á þeim hafa síðan
byggst allar aðgerðir Islendinga til
verndar fiskstofnum, þar með talin
útfærsla landhelginnar.
Landhelgi íslands var þrjár sjómíl-
ur, eins og almennt tíðkaðist, þegar
Landgrunnslögin voru sett. Viðmið-
unarstaðir voru fjölmargir og það
voru aðeins þröngir firðir, sem voru
alfriðaðir. Allir stórir flóar voru
opnir erlendum veiðiskipum upp að
þremur mílum frá landi.
í síðari heimsstyrjöldinni voru
fiskimiðin sæmilega friðuð, vegna
þess hve fá skip voru þá að veiðum.
Álagið var samt mikið á starfsmenn
Landhelgisgæslunnar, því mörg
verkefni kölluðu að, meðal annars
mikil björgunarstörf, eyðing tundur-
dufla og margs konar flutningar á
fólki og vörum, vegna almenns
skipaskorts.
Þegar styrjöldinni lauk flykktust
erlendu fiskiskipin að nýju á ís-
landsmið. Mönnum varð ljóst að
taumlaus rányrkja var í uppsiglingu,
og árið 1952 var landhelgin færð út á
grundvelli Landgrunnslaganna frá
1948. Sjálf útfærslan var ekki nema
ein sjómíla, en sú mikla breyting
varð á, að nú var miðað við ystu
annes og eyjar, allt í kringum landið,
þannig að hinir stóru flóar urðu al-
friðaðir. Við þetta stæk.kaði land-
helgin úr 25 þúsund km2 í 43 þúsund
km2.
Erlendar fiskveiðiþjóðir misstu
við þetta spón úr aski sínum, einkum
Bretar, sem ávallt höfðu sótt mest á
Islandsmið. Þeir reyndu að kúga ís-
lendinga til þess að láta af útfærsl-
unni, meðal annars með víðtæku
löndunarbanni á íslenskan fisk í
breskum höfnunt. Þeir höfðu þó
ekki erindi sem erfiði, því íslending-
ar komu með mótleik. Þeir stórefldu
hraðfrystiiðnað sinn og öfluðu sér
nýrra markaða.
Með útfærslunni 1952 var hrundið
af stað þróun, sem ekki varð stöðv-
uð. Mönnum varð ljóst, að miklu
víðtækari friðunaraðgerða var þörf
til þess að vernda fiskstofnana á ís-
lenska landgrunninu gegn sífellt
stærri og betur búnum veiðiskipum,
bæði erlendum og innlendum. Því
var fiskveiðilögsagan enn færð út ár-
ið 1958, og í það skiptið í 12 sjómílur.
Við það stækkaði lögsagan úr 43
þúsund km2 í 75 þúsund km2.
Nú urðu viðbrögð Breta harðari
en áður, enda vissu þeir að löndun-
arbann yrði lítils virði. Þeir sendu
herskip á vettvang og hótuðu að
sökkva íslensku varðskipunum.
Fyrsta raunverulega þorskastríðið
hófst.
Aldrei hefur athygli þjóðarinnar
beinst eins að Landhelgisgæslunni
og starfsmönnum hennar og í
þorskastríðunum þremur. Þjóðin
stóð einhuga að baki aðgerðunum
og hvatti starfsmenn Landhelgis-
gæslunnar óspart til dáða. Síendur-
teknar hótanir breskra flotaforingja
um að láta vopnin tala, hertu menn
einungis upp. Segja má að fyrsta
þorskastríðið hafi verið stórátakalít-
ið, miðað við það sem síðar varð,
fremur taugastríð en vopnaskak.
Svo fór að báðir aðilar gáfu
nokkuð eftir og Bretar sættust á að
viðurkenna 12 mílna fiskveiðilögsög-
una, gegn því að fá að veiða um
nokkurn tíma innan hennar.
Fordæmi íslendinga vakti mikla
athygli meðal annarrra þjóða, eink-
um þeirra er áttu auðugt fiskimið
undan ströndum sínum. Fleiri og
fleiri fetuðu í fótspor íslendinga og
hreyfing komst á málin á alþjóða-
vettvangi, þar sem menn fóru að
ræða unt enn stærri fiskveiðilögsögu.
Árið 1972 færðu íslendingar fisk-
veiðilögsögu sína enn út og nú í 50
mílur og aftur 1975 í 200 sjómílur.
Við það stækkaði lögsagan úr 75
þúsud km" í 216 þúsund km2 árið
1972 og í 758 þúsund km2 árið 1975.
Nú brugðust Bretar enn harðar
við, enda var þeim og öðrum úthafs-
veiðiþjóðum ljóst, að hér var ekki
einvörðungu um íslensku fiskveiði-
lögsöguna að tefla, heldur hlutu úr-
slit mála að ráða miklu um hver
framtíðarþróunin yrði á alþjóðavett-
vangi.
Bretar sendu flota herskipa á
vettvang í öðru og þriðja þorska-
stríðinu, og skipuðu togurum sínum
að veiða undir þeirra vernd innan
fiskveiðilögsögunnar. Einnig sendu
þeir hingað öfluga dráttarbáta, sem
einkum virtust hafa það hlutverk að
sigla á íslensku varðskipin og gera
þau óvirk. Hvað eftir annað reyndu
flotaforingjarnir að sigla varðskipin