Uppeldi og menntun - 01.01.1994, Blaðsíða 55

BORKURHANSEN
„SVONA GERUM VIÐ HLUTINA HÉR!"
Stofnanamenning, stjórnun, gæði
í pessari grein er fjallað um stjórnun og stofnanamenningu. Rakin er lauslega umfjöllun
nokkurra fræðimanna um hugtakið stofnanamenning og fjallað um nokkrar rannsóknir.
Einnig er rætt um mikilvægi stofnanamenningar fyrir próun og skilvirkni ískólastarfi. I lok
greinarinnar er sýnt fram á tengsl hugtaksins við hugmyndir manna um gæðastjórnun.
Grein pessi er byggð á erindi sem höfundur hélt 11. mars 1994 á ráðstefnu Fóstrufélags
íslands sem bar yfirskriftma Gæði - nema hvað!
Halldór Laxness er ef til vill helsti stofnanafræðingur okkar íslendinga en hann
hefur fjallað ítarlegar og nákvæmar um íslenska stofnanamenningu en nokkur
annar. Það sem greinir hann þó frá hinum dæmigerðu fræðimönnum er að hann
beinir sjónum einkum að menningu á ákveðnum tímabilum í stað þess að einskorða
sig við að brjóta sjálft hugtakið til mergjar óháð stað og stund. Þessi aðgreining er þó
e.t.v. hæpin þar sem innviðir hugtaksins og inntak þess sem verið er að fjalla um
hverju sinni eru næsta órjúfanleg.
Menning í stofnunum er hugtak sem oft ber á góma í umræðum um stjórnun og
skilvirkni stofnana. í þessari grein verður sagt frá því hvernig nokkrir fræðimenn
hafa fjallað um það sem stendur að baki hugtakinu stofnanamenning og reynt að
meta hagnýtt gildi þess fyrir þá sem starfa í skólunum.
STOFNANAMENNING
Hugtakið stofnanamenning er samsett úr orðunum stofnun annars vegar og menn-
ingu hins vegar. Ljóst er að menning getur aldrei orðið til nema í samskiptum
manna. Samskipti eru því sá grunnþáttur sem gengið er út frá þegar fjallað er um
menningu. Á sama hátt er hugtakið stofnun órjúfanlegt samskiptum manna.
Flestir sjá fyrir sér áþreifanleg atriði eins og byggingar og húsgögn þegar talað
er um stofnanir. Að sjálfsögðu eru byggingar og húsgögn nauðsynleg hverri stofn-
un en fyrst kemur þó hlutverkið sem þarf að uppfylla og síðan hugmyndir manna
um hvernig samskiptin eigi að vera til að markmið viðkomandi stofnunar náist. I
fræðilegum skrifum um stofnanir er gjarnan reynt að skilgreina hugtakið stofnun
sem hugmynd um samskipti til að fullnægja tilteknu markmiði (sjá t.d. Daft 1986:9).
Stofnunin grunnskóli er því ákveðið hugtak yfir samskipti sem eiga að leiða til þess
að börn þroskist og verði að betri manneskjum, og takmarkast ekki einvörðungu
við bygginguna þar sem starfsemin fer fram.
Hvað merkir þá hugtakið menning? Öll sjáum við fyrir okkur ákveðnar staðal-
myndir þegar við fjöllum um menningu þjóða. Við erum öll meðvituð um muninn
Uppeldi og menntun - Tímarit Kennaraháskóla íslands 3. árg. 1994
53