Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Blaðsíða 86

KENNARAR OG EINELTI:
Þar sem ekki var um hefðbundið tilviljunarúrtak að ræða er mikilvægt að kanna
hvort þeir kennarar sem valdir voru í úrtakið séu á einhvern hátt ólíkir grunnskóla-
kennurum á íslandi almennt. Til að meta gæði úrtaksins var hlutfall kennara sem
starfa á Iandsbyggðinni og höfuðborgarsvæðinu, kyn og menntun borið saman við
upplýsingar um þessa þætti í þýðinu frá Hagstofu íslands. Af þeim sem tóku þátt í
könnuninni starfa 60% í skólum á landsbyggðinni en 40% í skólum á höfuðborgar-
svæðinu. Samkvæmt upplýsingum frá Hagstofunni frá október 2002 skiptist starfs-
fólk við kennslu eftir landsvæðum þannig að 53,5% þess starfaði á höfuðborgarsvæð-
inu og 46,5% á landsbyggðinni. Hlutfallið milli kennara á landsbyggðinni og höfuð-
borgarsvæðinu í úrtakinu er því ekki það sama og í þýðinu og endurspeglar úrtakið
því ekki þýðið að þessu leyti. Af þeim kennurum og leiðbeinendum sem svöruðu
spurningalistanum voru 21% karlar og 79% konur. Þetta hlutfall er svo til það sama
og í þýðinu þar sem tölur frá Hagstofunni sýna að konur voru 78% kennara á land-
inu öllu haustið 2002. Tölurnar sýna einnig að í október 2002 voru 80,2% starfandi
kennara með kennsluréttindi í grunnskólum á landinu (Hagstofa íslands, 2002). í
úrtakinu er þetta hlutfall 77,8%, sem er litlu lægra en í þýðinu.
Þrátt fyrir að tilviljunarúrtak hafi ekki verið notað er úrtakið að mestu leyti dæmi-
gert fyrir þýðið og því má ætla að niðurstöður endurspegli viðhorf og reynslu grunn-
skólakennara á íslandi. Þó var athugað sérstaklega hvort munur væri á svörum kenn-
ara frá höfuðborgarsvæði og landsbyggð þar sem fleiri kennarar í úrtakinu kenna við
skóla úti á landi heldur en í þýðinu. í ljós kom munur á svörum kennara eftir lands-
svæðum í aðeins sex spurningum af 42. Þar sem meginmarkmið þessarar rannsókn-
ar er að kortleggja mat kennara á eigin þekkingu og færni við að taka á einelti teljum
við að þrátt fyrir að einhver munur komi fram milli landshluta sé hann ekki það mik-
ill að hann hafi afgerandi áhrif á niðurstöðurnar. Þar sem úrtakið er ekki að þessu
leyti dæmigert fyrir þýðið, íslenska grunnskólakennara sem hér er ályktað um,
setjum við niðurstöðurnar fram með fyrirvara um að tölur gætu hnikast lítillega til í
úrtaki sem betur endurspeglar kennarastéttina að þessu leyti.
Mælitæki
í rannsókninni var notaður frumsaminn spurningalisti byggður að nokkru leyti á
niðurstöðum rannsóknar Ragnars L. Ólafssonar og Ólafar Helgu Þór (2000) en einnig
á hugmyndum fræðimanna um atriði sem eru mikilvæg fyrir varnir gegn einelti
(Nicolaides, o.fl., 2002; Olweus, 1993; Rigby, 1995; Thompson, o.fl., 2002). Fremst í
spurningalistanum var þátttakendum gefin eftirfarandi skilgreining á einelti: „Einelti
er langvarandi, endurtekið ofbeldi sem felur í sér valdaójafnvægi, misbeitingu á valdi
og vilja til að valda öðrum sársauka. Það telst einelti þegar þolandanum er farið að
líða illa og hann farinn að beygja af.“
í spurningalistanum eru 42 spurningar, flestar lokaðar en níu eru opnar. í flestum
spurningunum voru kennararnir beðnir að svara með því að merkja við kvarða af
Likert-gerð með fimm svarmöguleikum. Spurningalistinn skiptist í fimm hluta. í
hluta I, sem fjallar um bakgrunn kennara, er spurt um kyn og kennaranám ásamt
stærð og staðsetningu skóla sem viðkomandi starfar við. Hluti II fjallar um fræðslu
J
84