Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Blaðsíða 180

MEÐ GILDUM SKAL LAND BYGGJA - GILDAGRUNNUR SKÓLANS
GILDAGRUNNUR OG SAMFÉLAGIÐ
Eins og fram hefur komið áður þá hvílir grundvöllur skólakerfisins m.a. á grunni lýð-
ræðishugsjónarinnar þar sem áhersla er á jafngildi allra manna, virðingu fyrir ein-
staklingum og samábyrgð. Þetta vekur mikilvægar spurningar eins og hvernig beri
að túlka þessi áhersluatriði í námskránni. Ber að túlka námskrártextann á „norma-
tivan" hátt eða á hann að vera lýsandi fyrir starfið í skólanum? Með öðrum orðum, á
textinn að vera forskrift eða viðmið fyrir það sem gerast á í skólastarfinu? Eða er text-
inn lýsing á fyrirmyndarríkinu (utopía) og síðan er það hlutverk sveitarfélaga og ein-
stakra skóla að skapa sín eigin viðmið og reglur til að starfa eftir? í markmiðastýrð-
um skóla eins og þeim íslenska og þar sem skólanámskrá á að stýra starfi skólans
hlýtur hver skóli að ákveða hvernig hann ætlar að láta lýðræðishugsjónina móta starf
sitt. í reglustýrðum skóla gefa yfirvöld út reglur og leiðbeiningar um það hvernig
beri að haga skólastarfi. Þetta fyrirkomulag heyrir nú sögunni til hér á landi. Þetta
þýðir að skólar geta farið mismunandi leiðir að settu marki. Á þennan hátt verða
skólar ólíkir hvað varðar innra starf og um leið er skapað meira rými fyrir foreldra og
nemendur að velja skóla út frá breytilegum áherslum en það er eitt af markmiðum
nýrrar skólastefnu (Enn betri skóli, 1998).
Vandinn er meiri hvað snertir hina kristnu siðfræði. Samkvæmt námskrá á starf
grunnskólans að mótast af ábyrgð, umhyggju og sáttfýsi. Síðan eru slegnir ákveðnir
varnaglar og sagt að það verði að „ ... ætla öllum rétt til sjálfstæðra skoðana og tæki-
færi til að tjá þær og reyna að vinna þeim fylgi, að því tilskildu að það sé gert á heið-
arlegan hátt og réttur annarra til hins sama sé virtur" (Aðalnámskrá grunnskóla,
almennur hluti, 1999, bls. 18). Þessi texti undirstrikar að áhersla á kristna siðfræði á
ekki að vera játningabundin, þ.e.a.s. ekki tengd ákveðinni kirkjudeild né trúarsöfn-
uðum. I formála að Aðalnámskrá grunnskóla, almennum hluta (1999, bls. 6), undir-
strikar þáverandi menntamálaráðherra, Björn Bjarnason, enn frekar rætur og hin
sögulegu tengsl skólastefnunnar er hann segir: „Við framkvæmd skólastefnunnar ber
að hafa í heiðri gildin sem reynst hafa okkur íslendingum best. Skólarnir hafa vaxið
úr jarðvegi kristninnar og þær rætur mega aldrei slitna." Það sem fyrst og fremst
skapar vanda hér er sú spurning hvað sé kristin siðfræði. Þessari spurningu verða
einstakir skólar að svara þegar skólanámskrá er mótuð, þ.e.a.s. á hvaða gildi og
dygðir skuli lögð áhersla.
Skiptar skoðanir eru um grundvöll siðfræðinnar. Sumir aðhyllast þá skoðun að
skynsemin hjálpi okkur að greina á milli þess sem er rétt og rangt. Sókrates (um 400
f.kr.) hélt því fram að skynsamlegt innsæi vísaði mönnum á hið rétta. Grikkir álitu
skynsemina uppsprettu siðferðilegrar visku. Dygðugt líferni var í þeirra augum óað-
skiljanlegur hluti skynsamlegs lífernis. Aðrir benda á tilfinningahliðina, þ.e.a.s. að
umönnun gamalla, sjúkra, hjálparstarf o.s.frv., byggi oftast á tilfinningu og samkennd
frekar en skynsemi í venjulegri merkingu þess orðs. Hollusta við siðferðilegar hug-
sjónir, oft kölluð samviska, byggir bæði á skynsemi og tilfinningu. Heimspekingur-
inn Emmanuel Lévinas talar um að grundvöllur siðfræðinnar séu tengsl eins manns
við annan (Kemp, 1987). Siðfræðin markist af þessu sambandi þegar einstaklingar
standa augliti til auglitis og siðferðileg ákvörðun grundvallist á þessu sambandi
178