Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Blaðsíða 83

VANDA SIGURGEIRSDÓTTIR OG SIF EINARSDÓTTIR
breytilegt milli rannsókna hvernig er spurt um einelti, m.a. vegna þess að fræðasam-
félagið hefur ekki náð sátt um hvernig beri helst að skilgreina það.
Langvarandi einelti getur haft mjög neikvæðar afleiðingar fyrir þolendur, svo sem
minna sjálfstraust, auknar fjarvistir úr skóla, minnkandi einbeitingarhæfni, slæma
sjálfsmynd, einmanaleika, kvíða, þunglyndi og sjálfsvíg (Olweus, 1993; Thompson
o.fl., 2002). Erling Roland (2002b) og Ken Rigby (1997) telja að einelti sé nú eitt stærsta
velferðarvandamál barna og unglinga vegna neikvæðra áhrifa þess á heilsufar.
Eins og fram hefur komið fer einelti meðal barna og unglinga oftast fram á skóla-
tíma. Ef börn eiga að ná árangri í námi verður þeim að finnast umhverfi sitt öruggt
(Bullock, 2002). Börn sem lögð eru í einelti fara oft að líta á skólann sem ógnandi stað
sem þeim finnst erfitt að aðlagast, þau eru einmana og forðast að fara í skólann. Þau
geta haft þessar tilfinningar áfram, jafnvel þó eineltið hætti (Kochenderfer og Ladd,
1996). Þannig getur einelti haft neikvæð áhrif á námsárangur og einnig á félags- og
persónuleikaþroska (Craig og Pepler, 1996).
Mikilvægt er að benda á að einelti hefur ekki einungis neikvæð áhrif á þolendur
heldur einnig á gerendur. Samkvæmt rannsókn Dan Olweus (1997) hafa allt að 60%
gerenda eineltis hlotið dóm fyrir 24 ára aldur. Gerendur virðast þannig frekar tileinka
sér andfélagslega hegðun á fullorðinsárum og eru líklegri til að fremja glæpi, neyta
fíkniefna, stela og áreita maka sína og börn. Með þessari hegðun geta þeir haft nei-
kvæð áhrif á þroska barna sinna og jafnvel lagt grunninn að nýjum einstaklingum
sem seinna leggja í einelti (Byrne, 1994). Vegna þessara alvarlegu afleiðinga fyrir
þolendur og gerendur eineltis skiptir miklu máli að kennarar og annað starfsfólk
skóla geri sér grein fyrir hlutverki sínu og liafi færni til að takast á við einelti á árang-
ursríkan hátt.
Hlutverk kennara í eineltismálum
Einelti lagast yfirleitt ekki af sjálfu sér og börn hafa ekki forsendur til þess að leysa
eineltismál án aðstoðar frá fullorðnum. Er það vegna þess valdaójafnvægis sem ein-
kennir einelti. Barn sem er sterkara, árásarhneigðara og með meira sjálfstraust, legg-
ur annað barn sem er veikara, feimnara og svarar ekki fyrir sig, í einelti. Um vald-
níðslu er að ræða og gerendur og þolendur eru ekki á jafnréttisgrundvelli (Crawford,
2002; Sudermann, Jaffe og Schieck, 1996). Því er það á ábyrgð kennara og annars
starfsfólks skóla, í samvinnu við nemendur og foreldra þeirra, að vinna gegn einelti
í grunnskólum. Kennarar eru í lykilhlutverki vegna mikilla samskipta við nemendur
og lagalegs og siðferðilegs hlutverks.
í lögum um grunnskóla kemur skýrt fram að hlutverk grunnskólans, í samvinnu
við heimilin, sé að stuðla að alhliða þroska, heilbrigði og menntun hvers og eins (Lög
um grunnskóla, 1995). í aðalnámskrá er lögð áhersla á að í grunnskólum beri að efla
með nemendum sjálfstraust, heilbrigða dómgreind, umburðarlyndi og náungakær-
leik. Auk þess eiga nemendur að geta borið ábyrgð á gerðum sínum og efla á siðferð-
isvitund þeirra og samábyrgð (Aðalnámskrá grunnskóla, 1999). Þá kemur einnig
fram í aðalnámskrá að það sé hlutverk skólastjórnenda, kennara, starfsmanna skól-
anna og foreldra að stuðla að velferð nemenda. Auk þess eiga nemendur að geta leit-
81