Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Blaðsíða 181

GUNNAR E. FINNBOGASON
(Ansiktens etik). Þessar aðstæður ala af sér ábyrgðarkennd.
Aðrir telja aftur á móti að hinn siðferðilegi grundvöllur sé fyrir utan manninn, að
til sé trúarleg forsenda siðfræðinnar. Maðurinn verður fyrir áhrifum af æðri veru-
leika, þ.e.a.s. Guði. Maðurinn er ekki sinn eigin herra né skapari, heldur er eitthvað
til sem er æðra manninum sjálfum. Gildi mannsins felst í því að hann er sköpun
(Sigurdsson, 1995).
í fjölmenningarsamfélagi eins og því íslenska skapar umfjöllun um kristna sið-
fræði ekki stórvandamál hjá þeim sem aðhyllast önnur trúarbrögð. Hins vegar
skapar það vanda að tala um kristna siðfræði í afhelguðu samfélagi hjá þeim sem telja
óhugsandi að tengja forsendur gilda eða viðmiða í skólastarfi við trú á eitthvað sem
stendur fyrir utan manninn sjálfan.
Sátt þarf að ríkja um gildagrunn skólans. Mikilvægt er að hafa sameiginleg gildi til
að skapa samstöðu og túlkunarramma svo nemendur skilji betur hver annan. Bak-
grunnur nemenda nú á dögum er ólíkur og mörg þeirra hafa alist upp við mjög ólík
lífsviðhorf, lífsskoðanir og menningu.
GILDAGRUNNUR - SIÐFERÐI OG LÝÐRÆÐI
Gildagrunnurinn er siðfræðilegur í eðli sínu því hann fjallar um það siðferði sem ein-
kenna á samskipti í samfélaginu. í Aðalnámskrá grunnskóla, almennum hluta (1976,
bls. 12), er þetta sjónarmið undirstrikað. Þar segir: „Skólinn getur stuðlað að siðgæð-
isþroska með því að hvetja til frjálslegra umræðna í nemendahópnum um efni sem
fela í sér mat á réttu og röngu." í Aðalnámskrá grunnskóla, almennum hluta frá 1999,
er þetta orðað á svipaðan hátt: „Grunnskólinn á að skila af sér sjálfstæðum nemend-
um sem hafa öðlast sjálftraust og öryggi. Þeir eiga að kunna að læra, hafa kjark til
frumkvæðis og sjálfstæðra vinnubragða, geta unnið með öðrum og kunna að tjá sig
skýrt og skilmerkilega í töluðu og rituðu máli" (bls. 31-32). Mikilvægt er að nemend-
ur læri að hugsa og rökræða á siðferðilegan hátt. Til þess að slíkt sé mögulegt er mik-
ilvægt að hafa sameiginlegan gildagrunn enda er öll siðferðileg röksemdafærsla
skírskotun til sameiginlegra gilda. Þetta sjónarmið er kennt við átthagasinna
(communitarianista) en þeir leggja áherslu á að mið sé tekið af þeim hefðum og
gildum sem mótast hafa á hverjum stað. Þeir þekkjast einnig best á því að þeir hafna
hvers konar skírskotun til algildra lögmála (Vilhjálmur Árnason, 2001).
Meðal heimspekinga eru deildar meiningar um þörfina á sameiginlegum gilda-
grunni. Á níunda áratug síðustu aldar fóru línur að skerpast í viðhorfum átthaga-
sinna annars vegar og frjálslyndra/ algildissinna (liberalista) hins vegar. Átthagasinn-
ar halda því fram að „sameiginleg hefðbundin lífsgildi myndi siðferðilega átthaga
manneskjunnar. Með því að tileinka okkur þessi lífsgildi verðum við þær manneskj-
ur sem við erum, myndum tengsl við annað fólk og eigum þátt í að móta eiginlegt
samfélag byggt á sameiginlegum verðmætum" (Vilhjálmur Árnason, 2001, bls. 638).
Til þess að styrkja siðferðilega innviði samfélagsins höfða átthagasinnar til sameigin-
legs gildagrunns. Þeir vilja styrkja hin sameiginlegu gæði þegnanna fremur en að ýta
undir kröfur einstaklinga um að fara eigin leiðir. Ef þessi samstaða rofnar er verið að
179