Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Síða 178

MEÐ GILDUM SKAl LAND BYGGJA - GILDAGRUNNUR SKÓLANS
þegar farin af stað. Þetta kemur skýrast fram í sýn og meginstefnu þessara skóla og
þeim dygðum sem lögð er áhersla á í skólastarfinu.
Hlutverk gildagrunnsins er í raun að móta og tryggja siðferðilegan grundvöll í
starfi skólanna (Hedin og Lahdenperá, 2000, bls. 11). Gildin eru ólík (sbr. umræðuna
hér að framan) en þau eru tjáning á viðhorfum, sjónarmiðum, áherslum og viðbrögð-
um við ólíkum fyrirbærum. Með öðrum orðum ætti allt sem við aðhöfumst að stjórn-
ast af þessum gildum.
Gildagrunni má skipta í þrjá hluta. Fyrst er að nefna grundvallarforsendur. í Að-
alnámskrá grunnskóla, almennum hluta (1999, bls. 18), er fyrst og fremst talað um
lýðræði, kristindóm og umburðarlyndi þegar forsendum gildagrunnsins er lýst og
þar segir: Starfshættir í grunnskóla skulu mótast af gildum lýðræðislegs samstarfs,
kristins siðgæðis og umburðarlyndis. Síðan koma þau gildi eða lífshugsjónir sem áhrif
eiga að hafa á starfsemi skólans. Helstu gildi lýðræðislegs samstarfs eru: jafngildi
allra manna, virðing fyrir einstaklingum og samábyrgð. Helstu gildi kristins siðgæð-
is, sem skólinn á að miðla og mótast af, eru: ábyrgð, umhyggja og sáttfýsi. Umburð-
arlyndi tengist lýðræðinu og kristnu siðgæði og byggir á sömu forsendum.
Loks er talað um þær dygðir sem áhersla skal lögð á í skólastarfinu og halda skal
að nemendum. Dygð er lærð en ekki meðfætt persónueinkenni eða eiginleiki sem
hægt er að hafa áhrif á t.d. í uppeldi eða með þjálfun. Hún er æskilegur eiginleiki en
ekki hvaða persónuleikaeinkenni sem er. Góðar dygðir einkenna góða manneskju;
dyggðin er leiðbeinandi um æskilega hegðun. Hún er því eiginleiki í fari manns sem
birtist í vanabundinni breytni og er mikilvæg fyrir samskipti við aðra (Rachels, 1997).
Ef Aðalnámskrá grunnskólans, almennur hluti (1999, bls. 18), er skoðuð nánar má
finna ákveðnar dygðir sem skólinn á að leggja áherslu á í starfi sínu. Eftirfarandi
dygðir skulu prýða nemendur og þeir skulu vera: meðvitaðir, ábyrgir, hafa heilbrigða
dómgreind, kærleiksríkir, sjálfstæðir, samstarfsfúsir, félagslyndir, kurteisir, háttvísir, tillits-
samir, námsfúsir, umburðarlyndir, metnaðargjarnir, virða sjálfan sig og aðra, heiðarlegir, hafa
gott sjálfstraust, hafa sterkan siðferðisstyrk og lifa heilbrigðu lífi.
Þegar gildagrunnurinn er skoðaður nánar þá sést að hann samanstendur af
ákveðnum forsendum, lífshugsjónum og dygðum. Þessa þætti er ekki að finna á
einum stað í námskránni heldur þarf að leita þá uppi í ólíku samhengi í textanum.
GILDI OG NÁMSKRÁIN
Námskráin endurspeglar þá hugmyndastrauma sem finnast í samfélaginu hverju
sinni. Hér er ekki bara um pólitískar eða efnahagslegar hugmyndir að ræða heldur
einnig menningarlegar. Námskráin er pólitískt skjal, það á einnig við um skóla-
námskrár þar sem gerð er grein fyrir markmiðum og leiðum í starfi einstakra skóla.
Námskráin er stýritæki og á að hafa áhrif á alla starfsemi skólans. Þar er að finna
áhersluatriði, ólík gildi og ákveðna sýn á hvað sé mikilvægt að kunna. Alla þessa
þætti er hægt að túlka á mismunandi vegu en til að skapa vinnufrið og jákvætt um-
hverfi er mikilvægt að skapa sátt og samstöðu um námskrána. Hvað varðar gildin er
176