Uppeldi og menntun - 01.09.2004, Síða 183

GUNNAR E. FINNBOGASON
almennum hluta (1976, bls. 12), kemur þetta sjónarmið skýrt fram. Þegar rætt er um
hlutverk skólans varðandi siðgæðisþroska og hvernig stuðla megi að honum í skóla-
starfinu segir: „Markmiðið ætti að vera þroskun siðferðilegrar dómgreindar og rök-
færslu fremur en að komast að sameiginlegri niðurstöðu, sem sagt sameiginleg leit en
ekki boðun." Hér er lögð áhersla á að nemendur taki sjálfir afstöðu. Þeir þurfa ekki
að vera sammála um málefni heldur eiga þeir að læra af því að takast á um þau og
lokaniðurstaðan í samræðunum þarf ekki að vera málamiðlun. Að baki þessari hug-
myndafræði liggur sá skilningur að hægt sé að læra af því að takast á um skoðanir.
Niðurstöður úr samræðunum geta verið ólíkar en þær eru virtar þrátt fyrir ólík sjón-
armið.
Það að taka þátt í lýðræðislegu starfi í anda ígrundaðrar lýðræðissýnar felur í sér
að takast á, taka afstöðu og bregðast við með hliðsjón af lýðræðislegum gildagrunni
skólans.
LOKAORÐ
Siðfræðin snýst um samskipti og mannleg tengsl. Maðurinn er félagsvera og lifir í
samfélagi við aðra. Við upphaf lífs fæðumst við inn í ákveðið samhengi og ákveðin
vensl. Tengsl okkar við hið liðna ákvarða m. a. hver við erum. Tengsl við aðra hafa
bæði meðvituð og ómeðvituð áhrif á líf fólks. Siðfræðin reynir að gera öll þessi tengsl
meðvituð og hindrar að við lifum lífi eins og við værum ekki háð öðrum og hegðun
okkar hafi ekki afleiðingar fyrir aðra.
Það er mikilvægt að vera meðvitaður um að það reynir fyrst á siðferðið þegar við
mætum annarri manneskju og ákvarðanir og hegðun okkar hafa áhrif á aðra allt í
kringum okkur. Vegna þessa verður samtalið svo mikilvægt og til að það verði lifandi
þarf að skapa vettvang og farveg til að nemendur geti tekist á um skoðanir, tekið af-
stöðu og brugðist við. Samtal nemenda á að mótast af ákveðnum gildum sem eru
frekar útlistuð í námskrá. Þessi gildi eru uppistaðan í gildagrunni skólans og allt
skólastarf á að taka mót sitt af honum. Það skiptir máli að sátt ríki um gildagrunninn
til að starfsfriður ríki í skólanum en eftir því sem íslenskt samfélag þróast meira í átt
til fjölhyggju er hætt við að meiningar verði deildari um hvaða gildi skuli leggja
áherslu á. Auk þess geta verið skiptar skoðanir á því hvernig beri að skilja þau gildi
sem nefnd eru í nýju námskránni frá 1999. Stjórnvöld þyrftu að túlka þau og tilgreina
nánar. Það er athyglisvert að í námskránum frá 1976 og 1989 er gerð meiri tilraun til
að túlka gildin en í nýju námskránni frá 1999. í nýju námskránni eru nefnd ákveðin
gildi en við vitum lítið um hver hlutur skólans er í að koma þeim til skila. Þetta er
mikilvægt rannsóknarefni.
Mörgum spurningum er ósvarað varðandi gildagrunn skólans. Hér eru nokkrar
mikilvægar spurningar sem gætu orðið kveikja að frekari umræðu. Er áhersla á gilda-
grunn skólans dæmi um siðferðilega upplausn í samfélaginu? Er umræða um aftur-
hvarf til gömlu gildanna dæmi um siðferðilega taugaveiklun? Er gildagrunnurinn til-
kominn vegna þess að áhrif kirkjunnar hafa farið þverrandi og því talið mikilvægt að
festa nokkur gildi sem hinn minnsta sameiginlega samnefnara í afhelguðu samfélagi?
181