Hugur - 01.01.2002, Side 38

Hugur - 01.01.2002, Side 38
Hugur G.E.M. Anscombe eftir að reita mig til reiði.“ Hér er kannski rétt að benda á að mistök eru að ætla að ekki sé hægt að eiga val um það hvort athöfn eigi að fylgja hvöt. Dæmi um slíkt gæti verið þegar Platon segir við þræl: „Ég mundi berja þig ef ég væri ekki reiður.“ Annað dæmi væri maður sem heíði fyr- ir reglu að segja aldrei neitt um ákveðna manneskju vegna þess að hann gæti ekki talað um viðkomandi án þess að gefa í skyn öfund - nú, eða að- dáun. Við höfum nú gert greinarmun á afturvísandi hvöt og andlegri orsök. Við höfum komist að því að það sem gerandinn gefur upp sem svar við spurningunni „hvers vegna?“ er, að minnsta kosti hér, ástæða til athafn- ar ef hann lítur á það sem gott eða illt og athöfn sína sem gagn- eða skað- lega. Ef við gætum til dæmis leitt honum fyrir sjónir að sú athöfn sem hann hefur hefnt sín fyrir eða athöfnin sem hann hefur framið í hefnd- arskyni hafi verið með öllu skaðlaus eða jafnvel til góðs þá gefur hann ekki lengur upp ástæðu fyrir verknaði sínum nema að undanfórnum orð- unum „ég hélt.“ Ef um er að ræða fyrirhugaða hefnd lætur hann annað hvort af áætlun sinni eða breytir ástæðu sinni. Engin slík uppgötvun gæti haft áhrif á fullyrðingu um andlega orsökun. Enn liggur ekki fyrir hvort gagn og skaði gegna almennt lykilhlutverki í ásetningshugtakinu. Þegar hér er komið sögu hefur aðeins verið íjallað um gagn og skaða til að greina afturvísandi hvöt frá andlegri orsök. Þegar spurningunni „hvers vegna?“ um yfirstandandi athöfn er svarað með lýsingu á fram- tíðarástandi hefur andleg orsök þegar verið útilokuð með tilvísun til framtíðar. Enn sem komið er virðist óþarfi að telja ásetninginn góðan eða slæman í eðli sínu. En lítum nú á eftirfarandi dæmi: Hvers vegna gerðirðu það? Vegna þess að hann sagði mér það. Er þetta orsök eða ástæða? Það virðist að miklu leyti velta á því hver at- höfnin eða kringumstæður hennar hafi verið. Oft er réttast að hafna öll- um greinarmuni á því hvort eitthvað er ástæða eða orsök af því tagi sem um er að ræða. Slíkri orsök var einmitt lýst sem því sem óskað er eftir þegar gerandinn er spurður hvað hafi leitt til athafnarinnar en það að gefa upp ástæðu gæti talist fullnægjandi svar við slíkri spurningu. Og hvernig ættum við að greina milli orsakar og ástæðu ef við heíðum hengt hattinn okkar á snaga vegna þess að gestgjafinn hefði sagt: „Hengdu hattinn þinn á snagann þarna“? Ég held það væri ekkert fremur rétt að kalla það ástæðu en andlega orsök þótt hlýðnin við beiðnina feli í sér skilning á orðunum sem sögð eru. Þetta má líta á sem tilraun til að 36 J
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Hugur

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Hugur
https://timarit.is/publication/603

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.