Hugur - 01.06.2002, Page 47

Nýjasta tækni og vísindi
Hugur
grunnur gerður tortryggilegur með áherslunni á tengsl vísindanna
við samfélag og pólitík. Mig grunar að heimspekimenntaðir lesendur
muni sakna þess að ekki sé meiri umræða um hugtakalegan grund-
völl gagnrýninnar og um aðferð vísindagagnrýni eða vísindafræði.
Þótt sagnfræðilegar nálganir hafi notið nokkurrar viðurkenningar í
vísindaheimspeki síðan Gerð vísindabyltinga eftir Thomas S. Kuhn
kom út árið 1962, þá kann hin sagnfræðilega nálgun í vísinda-
gagnrýni Steindórs að þykja framandi og þarfnast nánari útskýring-
ar. En hafa ber í huga að tilgangur bókarinnar er ekki að taka þátt í
heimspekilegri umræðu, heldur pólitískri umræðu um stöðu og mark-
mið lífVísinda og líftækni. Samt er ætíð stutt í heimspekileg vanda-
mál og álitaefni, ekki síður en sagnfræðilegar og yfirleitt vísinda-
fræðilegar spurningar um aðferð og grundvöll vísindagagnrýni af
þessu tagi og hvaða hlutverk hún hafi í árangursríku samfélagsmati.
Það er vonandi að höfundi gefist kostur á að sinna þeim efnum á öðr-
um vettvangi.
Þess má geta að Pétur Hauksson geðlæknir og formaður Mann-
verndar ritar ágætan formála að bókinni. Steindór er einnig félagi í
Mannvernd, en þau samtök hafa verið í fararbroddi í gagnrýni á Is-
lenska erfðagreiningu og gagnagrunnsáform fyrirtækisins og ís-
lenska ríkisins. Gagnrýni Mannverndar hefur þó verið á nokkuð öðr-
um nótum en sú gagnrýni sem birtist hjá Steindóri. Hún hefur eink-
um beinst að rannsóknasiðfræðilegum álitamálum, persónuvernd og
tengslum íslenskrar erfðagreiningar við íslensk stjórnvöld, einkum í
tengslum við miðlægan gagnagrunn á heilbrigðissviði (sem var tilefn-
ið að stofnun samtakanna í október 1998). Gagnrýni Steindórs bein-
ist ekki sérstaklega að íslenskri erfðagreiningu, þótt hann tengi
gagnrýnina fyrirtækinu eins og við á, heldur almennt að hugmynda-
fræði erfðafræðinnar, ítökum líftæknifyrirtækja í vestrænum samfé-
lögum og tengslum þeirra við stjórnvöld. Bókarformið gefur tækifæri
til þess að setja þessa gagnrýni í víðara fræðilegt samhengi og nálg-
ast efnið frá mörgum hliðum. Útkoman er fersk og kraftmikil vísinda-
gagnrýni.
Frágangur bókarinnar er með ágætum. Vel gerðar skýringarmynd-
ir gera umfjöllun um erfðafræði aðgengilegri og orðskýringar í bók-
arlok eru hjálplegar. Orðskýringarnar eru þó nær eingöngu um fræði-
heiti í erfðafræði, fyrir utan orðin smættarhyggja, heildarhyggja og
erfðafræðileg nauðhyggja. Þar hefðu mátt vera fleiri fræðiheiti, svo
sem samhengishyggja, raunhyggja, einstaklingshyggja, sérhyggja,
hlutlægni og huglægni, svo einhver séu nefnd. Vel hefur verið vandað
45