Hugur - 01.06.2002, Side 75

Sannleikur, þverstæður og göt
Hugur
„Það er gott veður í dag“. Svona nafn getur þá vissulega komið fyrir
sem frumlag í setningu, við getum til dæmis sagt:
V ijallar um veðrið.
Þetta virðist eins sjálfsagt og frekast má vera. En lítum þá á eftirfar-
andi setningu:
(S) S er ósönn.
Er S sönn eða ósönn? Ef við gerum ráð fyrir því að hún sé sönn, hlýtur
hún að vera ósönn, en ef við gerum ráð fyrir því að hún sé ósönn,
hlýtur hún að vera sönn.
Sumir hafa reynt að víkja sér undan þverstæðunni með því að
skella skuldinni á nafnið ‘S’ vegna þess að nafnið kemur fyrir í því
sem það nefnir. Svipaðar efasemdir mætti þá hafa um lýsinguna ‘það
sem ég er að segja’; lýsingin vísar til þess sem verið er að segja og þar
með í sjálfa sig. Og með því að banna sjálfsvísun mætti koma í veg
fyrir að þverstæða lygarans skjóti upp kollinum.
Sú hugmynd að svona sjálfsvísun sé óleyfileg er raunar einfaldasta
leiðin til að „leysa“ þverstæðu lygarans. En flestir eru sammála um að
þessi leið sé ófær af öðrum ástæðum. Þegar menn banna sjálfsvísan-
ir er það ekki einfaldlega vegna þess að þær leiði til mótsagnar held-
ur vegna þess að þær leiði til merkingarleysu. Mótsögnin á þá að sýna
að verið sé að bijóta lögmál tungumálsins. En það virðist ekkert vera
athugavert við fjölmörg dæmi þar sem sjálfsvísun kemur fyrir. Tökum
sem dæmi lokalínurnar úr Guttavísum:
Nú er kvæðið næstum búið,
nú er sagan öll.
Hér höfum við dæmi um sjálfsvísun og það dytti engum nema örvænt-
ingarfullum heimspekingi í hug að halda því fram að þessar línur séu
nierkingarlausar. Og það er ekki erfitt að finna önnur dæmi þar sem
ar næsta fráleitt að segja að um merkingarleysu sé að ræða þrátt fyr-
ir sjálfsvísun eða hringvísun. Hugsum okkur að kennari skrifi á töflu
1 stofu 4 eftirfarandi setningu:
Setningin sem er skrifuð á töfluna í stofu 6 er ósönn.
73