Hugur - 01.06.2002, Qupperneq 108

Hugur
Davíð Kristinsson
Þótt hugtakahvelfingarnar standi ekki bjargfastar á landi sannleik-
ans er ekki sjálfgefið að samþykkja þá ályktun tómhyggjusinnans að
þær séu þá óreiðan ein. Þótt hún bærist á hafi verðandinnar er hug-
takahvelfingin nógu sterk til að tætast ekki í sundur í vindinum.
Sama er að segja um „sannleikann“. Á meðan tómhyggjumaðurinn
kvelst yfir þeirri ályktun sinni að ef Sannleikurinn sé ekki til þá sé
viðmiðunarleysið allsráðandi er hinn frjálsi hugsuður nógu sterkur til
að fagna hinum mennska sannleika sem á sér sögu og myndast á hafi
verðandinnar. Sannleikurinn er sögu- og félagslegt fyrirbæri. Þótt
verjendur gamla guðsins bregðist gjarnan við þessum orðum með því
að benda á að það sé óumdeilanlegur sannleikur að risaeðlurnar hafi
orðið til löngu áður en hinn viti borni maður, mannlegt samfélag og
mannasetningar litu dagsins ljós skal bent á, að hafi mýflugan verið
samtímafyrirbrigði risaeðlunnar og skynjað þessa risavöxnu skepnu
þýðir það hvorki að til séu sannleikur eða dýrategundir á þessu
augnabliki. Við erum hvorki að vefengja tilvist mýflugunnar né að
væna hana um ofsjónir. Þótt við komum okkur afturvirkt saman um
að satt sé að risaeðlan hafi verið til á undan hinum viti borna manni
og verið líkari hinum risaeðlunum en mýflugunni gerir þessi fullyrð-
ing hvorki sannleikann né flokkunarkerfi náttúrufræðinnar eldri en
þau eru. Sannleikurinn býður okkar ekki úti í náttúrunni. Við gerum
enga hlutlausa uppgötvun. Imyndunargígur mannsins skapar sann-
leikann. Nánar til tekið verður sannleikurinn ekki til með manninum
heldur mönnunum eða mannlegu samfélagi. Um margföldunartöfl-
una skrifar Nietzsche í Hinum hýru vísindum (§260):
Einn hefur alltaf rangt fyrir sér: en með tveimur hefst sann-
leikurinn.
Snemma á ferli sínum skýrir Nietzsche tilkomu sannleikans út frá
friðarsáttmála sem einstaklingarnir gera er þeir ganga í samfélag
manna:
Upp frá þessu er nefnilega fastmælum bundið hvað heita skuli
„sannleikur", þ.e.a.s. það verða fundin upp algild og skuldbind-
andi heiti yfir hlutina og lagasetning tungumálsins kveður á
um frumlögmál sannleikans. Hér skapast nefnilega í fyrsta
sinn andstæðan á milli sannleika og lygi.29
29 Sama rit, s. 17.
106