Hugur - 01.06.2002, Page 128

Hugur
Þorsteinn Gylfason
síðustu tvö hunduð árin eða svo. Drögin að þeim örlögum hennar eru
uppistaðan í stjórnspeki 18du aldar: hjá Montesquieu, Helvetius, Hol-
bach, Rousseau og einkum þó Hume.4 I mörgum kennslubókum og
fræðiritum á tuttugustu öld eru sjónarmið sem henni eru eignuð,
stundum með hæpnum rétti, kölluð firrur.5
En þrátt fyrir allt þetta fer eitt einasta hugtak úr þessari hefð með
þó nokkurt hlutverk í heiminum á síðustu áratugum. Þetta hugtak
hét „náttúruréttindi“ áður fyrr. Við notum yfirleitt ekki það orð,
kannski vegna þess að við höfum gleymt hvað orðið „náttúra“ er að
gera í svona samhengi. Við köllum náttúruréttindi „mannréttindi“
eins og fólk átti til að gera á 18du öld líka.6 Dæmið sýnir meðal ann-
ars að það er hægt, í fullri alvöru, að nota hugtak úr hefð án þess að
aðhyllast hana að öðru leyti. Þess vegna hefði Magnús Stephensen vel
getað talað um „náttúrulög“ án þess að vilja neitt af náttúrurétti vita.
II. Náttúruréttur
Náttúruréttur á sér meira en tvö þúsund ára samfellda sögu, og hef-
ur brugðið sér í allra kvikinda líki, segir Herbert Hart.7 Ég ætla ekki
að reyna að lýsa þessari fjölbreytilegu hefð í fáeinum setningum,
heldur láta dreifðar vísbendingar í máli mínu hér á eftir duga.
Kannski ég segi að eftir henni hafa menn ýmis réttindi og skyldur
sem ráðast ekki af neinum settum lögum né reglum. Svo má nefna að
náttúruréttarhefðin hefur lengi átt sér athvarf í kaþólsku kirkjunni,
allt frá miðöldum þegar kirkjunnar menn rökræddu fram og aftur um
hvort eignarréttur væri náttúrlegur réttur eða ekki.8 Þegar páfinn
messar um mannréttindi á okkar dögum - hann gerir mikið af því -
styðst hann ekki við mannréttindaskrár byltingarmanna í Ameríku
og Frakklandi á 18du öld, eða þá Sameinuðu þjóðanna á 20stu öld,
heldur einkum við náttúrurétt heilags Tómasar frá Akvínó á 13du
4 G.H. Sabine kennir 18du öldina í franskri stjórnspeki við „The Decadance of
Natural Law“. Svo heitir 27di kafli í A History of Political Theory, 3ðju út-
gáfu, Harrap, London 1963, 543-574.
5 Sbr. John Finnis: Natural Law and Natural Right, Clarendon Press, Oxford
1980, annan kafla „Images and Objections“, 23-55.
6 Sbr. John Finnis: Natural Law and Natural Right, 198.
' H.L.A. Hart: „Positivism and the Separation of Law and Morals" í Harvard
Law Review 71 (1958), 593. Sbr. Finnis: Natural Law and Natural Right, 29.
8 Sbr. Þorstein Gylfason: „Er eignaréttur náttúrlegur?" í Afmælisriti: Þór Vil-
hjálmsson sjötugur 9.júní 2000, Bókaútgáfa Orators, Reykjavík 2000.
126