Hugur - 01.06.2002, Síða 138

Hugur
Guðmundur Heiðar Frímannsson
Stjórnleysi, ríki og staðleysa
Upphafssetning bókarinnar er: „Einstaklingar hafa réttindi og til eru
þeir hlutir sem engin persóna eða hópur má gera þeim (án þess að
brjóta á þeim rétt).“ Þetta er fyrsta setningin í inngangi bókarinnar
og það má orða það svo að öll bókin sé útlegging á þeirri hugsun sem
í þessari setningu felst.
Bókin skiptist í þrjá hluta. Fyrsti hlutinn nefnist „Náttúruástands-
kenning eða að koma á fót ríki án þess að reyna það í alvöru.“ í þess-
um hluta eru sex kaflar þar sem höfundur leitast við að sýna fram á
hvernig ríki getur orðið til án þess að gengið sé á réttindi nokkurs
manns eða hann beittur þvingunum. í upphafi gerir hann grein fyrir
hvers eðlis skýringar eru í stjórnmálakenningum. Hann lýsir þremur
möguleikum á því að skilja heim stjórnmála:
* Þau megi smætta í svið sem ekki er stjórnmál.
* Stjórnmál rísi á því sem ekki er stjórnmál en ekki er mögulegt að
smætta þau í annað sem er það ekki.
* Stjórnmál séu algerlega sjálfstæður veruleiki.
Hann telur fyrsta möguleikann gefa okkur bestan kost á að skýra
eðli stjórnmála, en miðað við þekkingu okkar á stjórnmálum og því
sem þau byggjast á sé þess ekki að vænta að okkur verði mögulegt að
finna eitthvað sem geti verið grundvöllur þeirra eða að rekja megi öll
hugtök sem beitt er í stjórnmálum til þessa grundvallarréttar á sama
hátt og alla líffræði megi skýra með grundvallarlögmálum efnafræð-
innar. Verkefni Nozicks er að nota náttúruástandið sem grundvöll til
að skýra hvernig ríkið verður til.
Hugtakið náttúruástand eða ríki náttúrunnar á sér merkilega sögu
sem ástæða er til að hyggja að. Það er frægast í verkum ensku heim-
spekinganna Thomas Hobbes (1588-1679) og Johns Lockes
(1632-1704)1. í bók Lockes Ritgerð um ríkisvald er því lýst svo:
Til þess að fá réttan skilning á ríkisvaldi og rekja það til upp-
runa síns verðum vér að gera oss grein fyrir hver staða manna
er í ríki náttúrunnar. Þar eru þeir fullkomlega frjálsir að haga
athöfnum sínum og ráðstafa sjálfum sér og eignum sínum á
þann hátt sem þeim þykir henta innan þeirra marka sem nátt-
1 Sjá Atla Harðarson. 1998. Vafamál, Ritgerðir um stjórnmálaheimspeki og
skyld efni. Reykjavík, Hið íslenska bókmenntafélag. Bls. 109-170. Á þessum
síðum fjallar Atli um Hobbes og samfélagssáttmálann og um Loeke.
136