Hugur - 01.06.2002, Side 146

Hugur
Guðmundur Heiðar Frímannsson
sé ekkert hirt um táknrænt hlutverk stjórnmála (sjá 25. kafla bókar-
innar, bls. 286-296). Það sem hann á við er það að sú staðreynd að
stjórnmál beinast að tilteknu máli er til marks um mikilvægi þess og
hve það er brýnt og beinir okkar eigin huga og áhyggjum að því. Sam-
eiginleg málefni sem fá lítinn hljómgrunn í stjórnmálum eða litið er
alveg fram hjá virðast oft óverðug athygli okkar og fá þess vegna lít-
inn stuðning. Hver einstaklingur á ákveðna hlutdeild í samfélagi og
það hefur áhrif á viðhorf hans og skoðanir hvernig samfélagið er og
hvað það fæst sameiginlega við. Þessi ábending frá höfundinum sjálf-
um er hugsuð af hans hendi til að benda á að um þetta hafi ekki ver-
ið fjallað í bókinni en hann vill ekki draga neinar frekari ályktanir af
þessari vöntun. Ef maður fellst á þetta hlutverk stjórnmála virðist
mér hins vegar að ýmislegt í fyrsta hluta bókar Nozicks þurfi endur-
skoðunar við.
Annað atriði sem vert er að huga að eru mörk reglnanna í réttlæt-
iskenningu Nozicks. Ég hygg að flestir gætu að óathuguðu máli fall-
ist á það með Nozick að hvert og eitt okkar hafi óskoruð ráð yfir því
sem við öflum með eigin vinnu eins og Wilt Chamberlain. Sömuleiðis
hygg ég að flestir myndu samþykkja að sama ætti við um eigin hæfi-
leika. Það er að vísu rétt að í færri tilvikum en fleirum er það senni-
lega satt að við eigum ekki hæfileika okkar skilda heldur hljótum við
þá í því happadrætti náttúrunnar sem tilurð og upphaf hvers einstak-
lings er. En í fleiri tilvikum er það svo að hæfileikar okkar hvers og
eins eru afurð eigin upplags og eigin framlags og fyrirhafnar og þá
hæfileika eigum við skilda enda höfum við lagt okkar af mörkum til
að hljóta þá og þróa. Það er mikill og djúpur misskilningur að halda
að þroskaðir mannlegir hæfileikar séu ekki afleiðing eigin framlags.
Nozick gerir sig ekki sekan um það. En hvað eigum við að segja um
eigið líf og eigin líkama? Höfum við óskoruð yfirráð yfir þeim? Getum
við gert það sem okkur sýnist við eigin líkama og eigið líf? Nozick er
ekki í nokkrum vafa um að við höfum heimild til þess og þar með gildi
réttlætisreglurnar um það sem við gerum við eigið líf og líkama. En
flest okkar hinna eru einungis reiðubúin að segja að yfirráðin séu tak-
mörkuð. Manni sé heimilt að nota líkamann í tilteknum tilgangi en
ekki öðrum. Manni sé til dæmis ekki heimilt að selja eigin líffæri
hæstbjóðanda og manni sé ekki siðferðilega heimilt að svipta sig lífi
samkvæmt samningi. A þetta er einungis bent til þess að vekja at-
hygli á að mörk réttlætisreglna Nozicks eru ekki fyllilega skýr.
Þriðja atriðið er að Nozick skilur óskoruð yfirráð afdráttarlausum
skilningi. Hafi maður óskoruð ráð yfir einhverju er engum heimilt að
144