Saga - 2001, Page 68
66 LOFTUR GUTTORMSSON, ÓLÖF GARÐARSDÓTTIR, GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
(1841-70) nemur hlutfallið 53% í úrtaksköllunum sex. Þegar skæð-
ar hungur- og smitsóttir gengu á þessu tímabili, fjölgar greinilega
dauðsföllum meðal bama 1-11 mánaða (sbr. árabilin 1781-85,
1801-1805,1846-50).
Eins og sést á mynd 2 tók ungbarnadauði hér á landi að lækka
mjög ákveðið um og upp úr 1870 og virðist lækkunin gerast með
tvennum hætti. Þannig sýnir mynd 4 að nokkur munur var á þró-
un nýburadauða og dánartíðni ungbarna 1-11 mánaða; lækkun
nýburadauða hefst á sjöunda áratug aldarinnar, en dánartíðni
bama 1-11 mánaða breytist aftur á mótí lítíð fyrr en um 1890. Það
vekur einrtig athygli að dánartíðni bama 1-11 mánaða fylgir náið
smábamadauðanum. Farsóttimar sem stuðluðu einkum að hækk-
aðri dánartíðni í þessum aldurshópum virðast ekki hafa bitnað
svo mjög á nýburum sem nú var í vaxandi mæli farið að leggja á
brjóst (sjá bls. 91-92).
Frá upphafi 20. aldar fellur ungbarnadauðinn nokkuð jafnt út
það tímabil sem hér er til umræðu, og gildir það jafnt um nýbura
og böm 1-11 mánaða, þegar undan er skilinn annar áratugur ald-
arinnar. Á þessu tímabili er greinilegt að aðbúnaður íslenskra
ungbarna og umhirða em orðin með því sem best gerist í heimin-
um og ísland hefur þar með tekið sér framvarðarstöðu meðal Evr-
ópuþjóða í þessum efnum.
Smábamadauði á íslandi sýnir ekki jafnmikil vik og ungbama-
dauði frá því sem viðgekkst annars staðar á Norðurlöndum; hann
er allnokkru hærri en í Svíþjóð, nema á fyrsta fjórðungi 19. aldar,
en lægri en í Danmörku og flestum öðmm löndum Vestur-Evrópu
fram undir lok 19. aldar.37 Smábamadauði í úrtaksköllunum ís-
lensku er mjög sveiflukenndur; en líkt og ungbamadauðinn er
hann lágur frá lokum móðuharðinda fram á þriðja áratug 19. ald-
ar, en hækkar verulega eftír það og helst jafnan hár fram á níunda
áratug aldarinnar. Hækkunin á þriðja áratugnum er í samræmi
við þróun sem gættí í mörgum ef ekki flestum Evrópulöndum og
setja má í samband við breytingar á útbreiðslu smitsjúkdóma.38
Rannsóknir sýna að sums staðar erlendis, t.d. í Danmörku og á
37 Schleisner, lsland undersögt. - Historisk statistikfór Sverige, bls. 114. - Woods,
Williams og Galley, „Differentíal Mortality Pattems among Infants and
Other Young Children", bls. 57-72.