Saga - 2001, Page 69
UNGBARNA- OG BARNADAUÐI Á ÍSLANDI1771-1950
67
Englandi, tók barnadauði að lækka nokkru áður en draga fór var-
anlega úr ungbamadauða.39 Hér á landi rénaði smábamadauði
aftur á móti varanlega nokkum veginn samtímis ungbamadauða,
þ.e. eftir 1890 (sbr. mynd 4). Athygli vekur að þróun í dánartíðni
bama 1-11 mánaða og smábama fylgist náið að og bendir það til
þess að hún lúti að nokkru leyti sömu áhrifaþáttum.
Áhrifaþættir ungbarnadauða
Athugun á breytileika imgbarnadauðans er mikilvægt atriði þeg-
ar leita skal að helstu áhrifaþáttum sem hann er háður. Ljóst er að
líffræðileg breyta eins og kynferði gefur einhlítari vísbendingu
um hvers eðlis áhrifin eru en landfræðileg breyta eins og lands-
hlutar eða sýslur; að baki svæðisbundins mismunar á ungbama-
dauða á ákveðnu tímabili geta nefnilega falist mjög ólíkir áhrifa-
þættir er varða lífskjör, fæðukost, félagsgerð, bamaeldi og heilsu-
gæslu, svo eitthvað sé nefnt. En þegar gengið hefur verið úr
skugga um t.d. mismun eftir landsvæðum getur reynst auðveld-
ara að komast að mikilvægum áhrifaþáttum og kveða á um vægi
þeirra. Hér á eftir verður gerð grein fyrir því að hvaða marki ung-
barnadauði á íslandi, einkum frá 1840 að telja, var breytilegur eft-
E kynferði, efnahagslegum aðstæðum, félags- og hjúskaparstöðu
foreldra og landsvæðum (sýslum).
Kynferði
Líffræðilegir þættir hafa áhrif á ungbamadauða með margvísleg-
um hætti. Aldur móður við bamsburð hefur þanrng að öllu jöfnu
töluvert að segja; bömum unglingamæðra og mæðra sem náð
hafa fertugsaldri er hættara við að deyja á fyrsta ári ævinnar en
bömum mæðra í aldurshópunum þar á milli. Ennfremur hafa
ýmsar rannsóknir leitt í ljós að systkinaröð hefur oft áhrif á lífslík-
ur ungra bama. Dánartíðni meðal barna frumbyrja reynist jafnan
38 Nelson, „Diphtheria", bls. 213-19 - Woods, Williams og Galley, „Differential
Mortality Pattems", bls. 57-72.
39 Lokke, Deden i bamdommen, bls. 122-24. - Woods, Williams og Galley,
„Differential Mortality Pattems", bls. 57-72. - Reher o.fl., „Assessing
Change", bls. 41-43.