Saga - 2001, Side 99

UNGBARNA- OG BARNADAUÐI Á ÍSLANDI1771-1950 y/
sambandi er dæmi Reykjavíkur talandi. Hér gerðist Guðmundur
Björnsson læknir, sem sæti átti í bæjarstjóminm, skeleggur bar-
áttumaður fyrir vatnsveitu í ræðu og riti.126 Vatnsveitan frá
Gvendarbrunnum varð að veruleika 1909 og á næstu árum eign-
uðust flestar götur höfuðborgarinnar holræsi. Hreinlætisbyltingin
var þarrnig í fullum gangi um sama leyti og bamadauði á íslandi
var sem örast á niðurleið.
Lokaorð
Um það bil einni öld eftir að Eggert Ólafsson ýtti frá kaldri Skor
vann upplýsingin einn sinn stærsta sigur á íslandi. Allt frá tímum
Eggerts höfðu íslenskir framfarasinnar gert sér grein fynr þvi að
uúkill ungbamadauði stóð fólksfjölgun í landinu fyrir þrifum og
bent á ýmislegt til úrbóta í þeim efnum. En í raun virtist sem Is-
lendingar væm áhrifalausir leiksoppar náttúmnnar í þessu hættu-
uúkla en blóðlausa stríði; a.m.k. var reynslan sú að aðgerðir þeirra
höfðu lengst af lítil áhrif á ungbama- og bamadauða.
Þegar litið er yfir sögu þessa stríðs í tölum sést að á 19. öld verða
byltingarkenndar breytingar á lífslíkum bama á íslandi. Um mið-
Eik aldarinnar gátu aðeins um 680 af hverjum þúsund fæddum
börnum búist við að lifa af fyrsta aldursárið, en undir lok aldar-
mrrar var þessi tala komin í um 880.127 Eftir um fjögurra áratuga
Wé eftir móðuharðindi, þar sem stig ungbamadauða á íslandi
nálgaðist það sem tíðkaðist í nágrannalöndunum, hófst nýtt tíma-
Eil „fólkshmns" við upphaf annars fjórðungs aldannnar. Þessari
Eylgju tekur fyrst að linna á áttunda áratug aldannnar, þegar stig
Ungbarnadauðans tekur að falla, hikandi í fyrstu, en síðan ömgg-
*ega langt niður fyrir það sem áður virtist náttúrulegt lágmark
þess þegar yfir lengri tímabil er litið. Ástæður þessarar breytingar
virðast þær helstar að þá tókst loksins að breyta hefðbundnu hátt-
emi landsmanna við meðferð ungbarna - loksins tókst upplýsing-
armönnum að breiða út boðskap sinn á þann hátt að tekið var eft-
U' °g loksins voru þeir sem áttu að taka við boðskapnum reiðu-
126 Guðmundur Bjömsson, „Um vatnsleiðslu og skólpræsi", bls. 188-92. -
Guðjón Friðriksson, Saga Reykjavíkur 1871—1940, bls. 257-66.
127 Hagskinna, bls. 199.
7~sAGa