Saga - 2001, Qupperneq 100

98 LOFTUR GUTTORMSSON, ÓLÖF GARÐARSDÓTTIR, GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
búnir að hlusta á hann. Þegar líður nær lokum aldarinnar hefst
síðan nýr kapítuli í þessu stríði; þá gerist hvort tveggja í senn að
þekking vísindanna á orsökum og eðli sjúkdóma færir læknum í
hendur ný vopn í baráttunni við bamasjúkdóma og heilbrigðis-
kerfið fer að taka á sig nútímamynd. Hvað ungbörn varðar, skipti
hér ekki minnstu máli að menntun ljósmæðra eflist, en þær gegndu
lykilhlutverki við að koma „réttum" upplýsingum til mæðra um
meðferð bama.
Saga ungbarna- og barnadauðans er því margslungin og spegl-
ar margvíslegar breytingar í íslensku samfélagi. Á vissan hátt ber
lækkun bama- og ungbarnadauðans vott um nývæðingu íslensks
samfélags, og þá fremur hvað varðar mennhmarstig þjóðarinnar
og mátt ríkisvalds til að koma boðskap sínum til skila en iðnvæð-
ingu eða efnahagslega nýskipan. Jafnframt má þó líta á þessa
lækkun sem forsendu nývæðingar á íslandi, vegna þess að helsta
afleiðing minnkandi ungbarnadauða var aukinn hraði fólksfjölg'
unar í landinu; en eins og bent hefur verið oftsinnis á í rannsókn-
um síðustu ára, þá var vaxandi fólksfjöldi á síðustu áratugum 19.
aldar einn meginhvati þess að hefðbundið bændasamfélag á Is-
landi lét undan síga við lok aldarinnar.
Á fyrstu áratugum aldarinnar, sem nú er nýliðin, er eins og helstu
breytingaröfl samfélagsins hafi sameinast um að reka endanlega
slyðruorðið af uppeldismenningu íslendinga og færa þá í röð
þeirra þjóða sem standa sig best í því að koma á legg veikburða
mannverum sem fæðast í heiminn. Deila má um hve mikla alúð
íslenskt samfélag hefur lagt við böm sín eftir að þessu fyrsta
skeiði í lífi þeirra sleppir; en því verður ekki mælt í mót að barátta
þess fyrir lífi og líkamlegum þrifnaði ungra bama hefur skilað
glæsilegum árangri.
Viðauki
Rétt þykir að gera grein fyrir helstu mörkum sem notuð eru í greininni til
að flokka böm eftir aldri.
Með ungbörnum er átt við böm á fyrsta aldursári. Dánartíðni ungbarna
(hér kölluð ungbarnadauði) sýnir hlutfall dáinna ungbarna af 1000 lifandi
fæddum bömum (%o). Þar sem mjög ólíkar ástæður liggja einatt að baki
dauðsföllum eftir því hvenær á fyrsta aldurárinu ungbam deyr, greinum
við ungbamadauða í tvo flokka: (1) nýburadauða (neonatal mortality), þ-e'