Saga - 2001, Side 128

126
SIGFÚS HAUKUR ANDRÉSSON
numin sem fyrst. Þar skiptu meginmáli fiskveiðiverðlaun til
þeirra þegna Danakonungs sem létu skip sín stunda fiskveiðar
(aðallega þorskveiðar) við Island yfir sumarmánuðina. Slík verð-
laun, 10 rd. (síðar 10 rbd. silfurverðs) á hverja stórlest skips, voru
upphaflega veitt skipum konimgsverslunar síðari og fylgdu þeim
svo áfram eftir að þau voru seld einkaaðilum í byrjun fríhöndlun-
ar, en langflest þeirra féllu þá hinum nýju sjálfseignarkaupmönn-
um á Islandi í skaut. Þá þótti ennfremur nauðsynlegt að hvetja
ýmsa aðra kaupsýslumenn í Danaveldi til þátttöku í íslensku
verslunirtni með sams konar verðlaunum fyrir skip er þeir sendu
til landsins til fiskveiða og lausaverslunar. Um þetta voru gefnar
út konunglegar tilskipanir 24. janúar og 6. júní 1787 og átti sú síð-
amefnda að gilda í tíu ár, en hún var síðan framlengd um einn ára-
tug til viðbótar eða til 1808. Náðu þessi verðlaun til skipa sem
voru 15-30 stórlestir eða þá eingöngu til þess lestafjölda ef skipin
væm stærri en það.
Það var svo loks árið 1805 að ákveðið var að veita sams konar
verðlaun fyrir fiskiskip sem gerð væru út frá íslandi og væru að
lágmarki átta stórlestir. Nánari tilskipanir voru síðan gefnar út um
þetta árin 1817-18 og verðlaunin hækkuð í 14 rbd. silfurs á hverja
stórlest og miðuð við 8-15 stórlesta þilskip. Átti þetta bæði að ná
til slíkra skipa í eigu íslendinga og fastakaupmanna, hvort sem
þeir bjuggu sjálfir í landinu eða höfðu aðeins verslunarstjóra þar-
Þetta fyrirkomulag var svo framlengt árið 1828 með tilskipun sem
átti að renna út í árslok 1836.
Nefndin kvað verðlaunin hafa stuðlað verulega að útgerð 8-15
stórlesta þilskipa á íslandi sem væru nú um 30 talsins. Auk fisk-
veiða á djúpmiðum væru þau sumpart notuð til vöruflutninga
með ströndum fram, og þannig fengju landsmenn sem á þeim
störfuðu ómetanlega æfingu í sjómennsku. En allt væri þetta afar
mikilvægt bæði fyrir ísland og ríkið í heild. Þessi skip væru að
vísu aðallega í eigu kaupmanna sem hefðu kannski flestir efni á að
gera þau út án opinberra styrkja, en á það væri m.a. að líta að slík
skip fengjust ekki tryggð. Nefndin minnti ennfremur á það að
mörg erlend ríki styddu þannig úthafsveiðar þegna sinna og teldu
það borga sig, og mun hér ekki hvað síst átt við Frakka. Hm1
kvaðst þess vegna ekki treysta sér til að mæla með því að umraedd
verðlaun yrðu alveg felld niður fyrirvaralaust, heldur lækkuð um
helming og veitt þannig áfram til reynslu í um fimm ár. Þá ætti að