Saga - 2001, Side 219

Ritfregnir
Kristján Eldjám: KUML OG HAUGFÉ ÚR HEIÐNUM
SIÐ Á ÍSLANDI. 2. útgáfa. Meðhöfundur og ritstjóri:
Adolf Friðriksson. Fornleifastofnun íslands, Mál og
menning og Þjóðminjasafn íslands. Reykjavík 2000.
615 bls. Myndir, kort og skrár.
Bókin Kuml og haugfé úr heiðnum sið á íslandi er endurútgáfa doktorsrit-
gerðar Kristjáns Eldjárns, fyrrverandi þjóðminjavarðar og forseta fslands,
sem hann varði við heimspekideild Háskóla íslands 19. janúar 1957. Dokt-
orsritgerðin var gefin út af bókaútgáfunni Norðra á Akureyri árið 1956, og
er eitt helsta ritið sem gefið hefur verið út á sviði fornleifafræði á íslandi.
Verkið hefur verið illfáanlegt undanfama áratugi, og því var það fagnað-
arefni þegar ráðist var í endurútgáfu þess.
Frumútgáfa Kumla og haugfjár er einar 463 bls. og skiptist í sex megin-
afla. í stuttu máli má segja að í bókinni sé skrá yfir öll íslensk kuml úr
eiðni sem þekkt voru í árslok 1955, með upplýsingum um gripi og leifar
nianna og dýra er í þeim voru. Gerð er grein fyrir dreifingu kumlanna eft-
lr úndsvæðum. Fjallað er um við hvaða aðstæður kumlin fundust, varð-
veisluskilyrði þeirra og heimildargildi. Reynt er að skapa heildarmynd af
'slenskum greftnmarsiðum í heiðni og þeir bornir saman við greftrunar-
Siði sem þá tíðkuðust á Norðurlöndum. Þá er langur kafli um haugféð og
Serfundna gripi úr heiðni og menningarsögulegt og stílfræðilegt sam-
ngi íslensku fomgripanna við menningarsvæði víkinga. Fjallað er um
gfldi fornleifa, eldri en frá víkingaöld, sem fundist hafa á íslandi og eins
rAheimilda við túlkun á upphafi byggðar á íslandi. Þá er fjallað um nor-
r*na stílþróun á víkingaöld, með áherslu á þær stíltegundir sem endur-
sPeglast í íslenskum gripum, jafnt kumlfundnum sem öðrum. Uppruni
endmga er síðan túlkaður út frá fornleifum og grafsiðum. í bókinni eru
lssur af kumlum, töflur og yfirlitskort og svarthvítar ljósmyndir af
humlum og gripum.
2- útgáfu bókarinnnar er að finna kaflana sex, sem voru í frumútgáf-
^'1ni'en atriðisorðaskrá á ensku sem var í 1. útgáfu er sleppt (lndex to Text
List of Illustrations). í staðinn er kominn kafli á ensku er nefnist Viking
urn^ ^rac^ces !!! Iceland (bls. 549-610). Þar er að finna stutta umfjöllun
öll kumlin, og meginefni bókarinnar jafnframt rakið. í lok fyrsta kafla er
við sérstökum þætti er nefnist Rannsóknir á síðustu árum (bls. 34—37).