Saga - 2001, Síða 232

230
RITFREGNIR
pólitískt ástand var því að sama skapi hvikult sem tryggðabönd milli
keppinauta. Málflutningur Jóns Viðars um þessi atriði á raunar við gang
stjómmála allra tíma, en meiru skiptir sú áhersla sem hann leggur á mik-
ilvægi hreppa í þróun héraðsríkja og á skyldur höfðingja við héraðsmenn
eða hreppsmenn. í stuttum kafla undir lokin sýnir hann fram á hlutverk
héraðsstjóra sem oddvita sveitarmanna og líkir stöðu hans við forstjora
smáríkis sem gætir friðar í héraði, sér fyrir ráði fátækra, gefur byggðar-
leyfi og hefir eftirlit með landnýtingu og fjársmölun. í því hlutverki hafa
sveitarhöfðingjar að sönnu verið frá upphafi landnáms og besta yfirlit yfh
verksvið þeirra er líklega skrá yfir embætti hreppstjóra í þingbók Þórðar
Guðmundssonar lögmanns (d. 1608), prentuð í fyrsta bindi Alþingisbóka
íslands (bls. 197-201).
Jón Viðar setur hugmyndir sínar skýrt fram, treystir yfirleitt mál sitt
með tilvísunum í frumheimildir og trúir staðfastlega á kenningu sína sem
skýrt kemur fram þar sem hann beitir henni til þess að rökleiða að
kristnitakan hafi farið friðsamlega fram á alþingi 999/1000 sökum þesS
að höfðingjar voru í leiðtogahlutverki í hinum eldri trúarbrögðum °g
vanir að leysa úr málum með gerð eins og þeirri sem Þorgeir Ljósvetn-
ingagoði kvað upp úr. Hugmyndin um trúarhlutverk goða á tíundu öld
þyrfti þó stuðning haldbærrar heimildar til þess að vera einhvers virði-
Framsetning í bók Jóns Viðars er einlæg, hnitmiðuð og tilgerðarlaus, cin-
ið er margrætt í fjölda fræðirita, en honum tekst að færa það í nýjan bun
ing, einkum með áræðinni notkun íslendinga sagna sem heimilda og
samanburði við önnur lönd. Höfundur tekur fram að heimildir gefi h°n
um hvorki tilefni til að sanna né afsanna kenningu sína um þróun goða
valdsins og með þeim vamagla er létt að láta viðfelldna bók hans leiða sig
til umhugsunar um íslenska höfðingjaveldið sem vafalaust þarf að gera
fleiri atrennur að áður en fullskýrt verður.
Guðrún Ása GrímsdótM
ANNALES ISLANDICI POSTERIORUM SÆCULOR'
UM. ANNÁLAR1400-1800. SJÖUNDA BINDI. LYKIL'
BÓK I. Hið íslenzka bókmennntafélag. Umsjón nlC
gerð skránna höfðu Ásgeir S. Bjömsson og Einar Ara
alds [og Eiríkur Jónsson]. Reykjavík 1998. 438 bls-
Árið 1987 kom út VI. og síðasta bindi Annála 1400-1800. í því er e^n' ^
Djáknaannálum, Sauðlauksdalsannáll allur og Annáll Eggerts Ólafssoi^ ^
Frágang þessa bindis annaðist Guðrún Ása Grímsdóttir og ritaði hun
mála fyrir hverjum annál. Lauk þar með útgáfu þessa mikla heurulu ^
sem byrjaði að koma út hjá Hinu íslenzka bókmenntafélagi 1922 og n