Saga - 2001, Side 239

RITFREGNIR
237
í síðari hluta ritgerðarinnar leitast höfundur við að ákvarða hvaða
kirkjustaði beri að telja til staða (lesist: hinna staðbundnu kirkjumið-
stöðva) og gerir grein fyrir kirkjum sem ásamt jarðeignum voru hluti af
eignasamsteypum biskupstólanna eða einstakra klaustra (inkorporerte
kirker). í lokakafla fæst hann svo við eignarhald og forræði yfir stöðum
°g mismunandi skilning manna í því efni. í umfjöllun sinni notar hann
annars vegar hugmyndir Andreasar Heuslers um að litið hafi verið á Guð,
káaríu mey eða vemdardýrlinga kirkna sem raunverulegan eiganda
kirkjueigna og hins vegar kenningar Ulrichs Stutz um hreinræktað einka-
kirkjukerfi sem tvo póla til viðmiðunar. Hvoruga túlkunina telur hann þó
eiga við hér á landi í óbreyttri mynd. Að vísu sýnir hann fram á að oft hafi
verið litið á Guð og dýrlingana sem eigendur staðanna þótt ekki hafi það
verið gert á sama grunni og Heusler gerði ráð fyrir. Þá færir hann rök að
því að litið hafi verið á hinar einstöku kirkjur sem hina raunverulega eig-
endur jarðanna líkt og um formlegar (sjálfseignar-)stofnanir hafi verið að
r*ða án þess að stofnunarhugtakið sem slíkt hafi verið þekkt eða þróað í
^8gjöf. Hins vegar hafnar hann því að nokkru sinni hafi verið litið á ein-
staklinga af holdi og blóði, kirkjubyggjendur, staðarstofnendur eða erf-
^Sja þeirra sem raunverulega eigendur kirkjueigna þótt þeir hafi farið
n'eð forræði þeirra. Hér sakna ég fyllri umfjöllunar um þau tvö afbrigði
af eignarréttarhugmyndum sem höfundur reiknar með sem m.a. hefði
varpað ljósi á hvort þróunar gætti í þessu efni og þá hverrar.
Það vekur athygli á hversu víðtækri heimildakönnun höfundur byggir
Þugtakaskýringu sína og flokkun kirkjustaða í staði, bændakirkjur og
kirkjur í eigu biskupsstóla eða klaustra. Á hinn bóginn virðist hinn kenn-
lngarlegi hluti ritgerðarinnar tæplega reistur á jafn traustum grunni. T.d.
hefði verið æskilegt að í lokakaflanum hefði verið gætt víðtækari saman-
Þurðar við nýlegar rannsóknir á stofnunarþróun kirkjunnar um norðan-
verða Evrópu, þar á meðal á þróun eignarréttarhugmynda í kjölfar trúar-
Þragðaskipta. Þá læðist óneitanlega að sá grunur að höfundur hugsi sér
þfóun kirkjustofnunar í nýkristnuðu landi sem of einfalt og hraðfara ferli.
Þetta kemur t.d. fram í því er hann telur sóknarmyndunina hafa gengið
Wtölulega hratt fyrir sig í kjölfar þess að tíundarlög voru sett og að henni
afi lokið að því er virðist þegar á 12. öld (bls. 206). Sjálft meginviðfangs-
efni höfundar, staðamálin, virðist hins vegar mjög mæla gegn slíkri hrað-
ara þróun. Umfang þeirra, þunginn sem að baki bjó og sá langi tími sem
það tók að leiða þau til lykta virðist þvert á móti benda til að kirkjunm
fiafi lengi gengið fremur treglega að fá landsmenn til að „skilja' rök-
Semdafærslu sína af hverju svo sem það „skilningsleysi" stafaði. Líkleg-
asta skýringin er sú að það taki langan tíma fyrir stofnun að vinna hug-
myndafræði sinni fylgi og að öðlast stjómtæki til að fylgja henni eftir í
Samfélagi sem varla þekkti nokkrar stofnanir. Slíkur skilningur sem að
ofatl getur er aftur á móti vissulega líklegur til að hafa áhrif á það hvem-