Saga - 2001, Qupperneq 269

RITFREGNIR
267
þess að frásögnin verður ekki nógu skýr og tæmandi, t.d. eru breytingar
a landslögum og reglum oftast raktar eftir misgóðri endursögn á fundar-
gerðum Kaupmannasamtakanna.
En höfundur hefur líka margan fróðleik fram að færa um almenna
verslunarsögu á starfstímabili samtakanna. Hann gefur yfirlit yfir við-
skiptamál og efnahagsmál almennt sem nauðsynlegt er að vita um til að
geta glöggvað sig á starfsemi Kaupmannasamtakanna á hverjum tíma.
Flest verkefni samtakanna eru samofin verslunarsögunni og við rakningu
þeirra rifjast upp hve verslunarhættir og viðskiptastefnan hafa breyst
feikilega á stuttum tíma. Frásagnir af verslunarháttum fyrir nokkrum ára-
hjgum eru fróðleg lesning og stóð oft mikill styrr um að fá fram breyting-
ar á þeim. Afgreiðslutími verslana var talsvert styttri en nú og var mikið
tekist á um lengingu hans, bæði fram á kvöldin og helgamar. Mjólk var
seld í sérstökum mjólkurbúðum þar til hún var færð yfir í almennar versl-
anir að kröfu kaupmanna. Reis upp talsverð andófshreyfing gegn breyt-
'ngunni og voru vinstrisamtök mjög virk í henni. Kartöflur voru seldar í
brúnum lokuðum pokum í Grænmetisverslun ríkisins og vissu menn ekki
hvað þeir voru að kaupa. Þau tíðindi gerðust 1979 að farið var að selja
Fartöflur í „gluggapokum" þannig að kaupandinn gat getið sér til um
gæðin.
Meðal mikilvægustu verkefna Kaupmannasamtakanna var baráttan
fyrir frjálsri verslun og er hún eitt af meginstefjum bókarinnar. Þar segir
frá viðleitni kaupmanna til að fá viðskiptahömlum aflétt, hvort heldur
þær voru í formi beinna innflutningstakmarkana, tolla, vöruskömmtunar,
hafta á gjaldeyrisviðskiptum eða verðlagákvæða. Verðlagsmálin eru í
rauninni sérkapítuli og fær lesandinn góða innsýn í þær gífurlegu breyt-
Irigar sem orðið hafa á því sviði. Flestar vörur voru háðar verðlagseftirliti
°g var kveðið á um smásöluálagningu í lögum og reglugerðum. Verðlags-
stofnun var eitt af stjómtækjum yfirvalda á þessu sviði, en árangurinn af
sfarfi hennar var afar misjafn. Tortryggni gegn frjálsri verslunarálagningu
Var líka mikil bæði hjá stjórnvöldum og almenningi sem stafaði ekki síst
af rótgróinni vantrú á að virk samkeppni gæti komist á, en hún var nauð-
synleg forsenda aðhalds í verðlagsmálum. Kaupmenn áttu síðan lengi í
stríði við stjórnvöld um að fá álagningarreglur rýmkaðar og tókst það
l°ks í tíð ríkisstjórnar Steingríms Hermannssonar 1983-87. Matthías Á.
hlathiesen viðskiptaráðherra afnam verðlagshömlur að heita má alveg á
arunum 1984 og 1985, en verð á fiski og landbúnaðarafurðum var áfram
ahveðið í opinberum nefndum
Farátta kaupmanna beindist ekki eingöngu að því að stækka athafna-
svið sitt og gera það óháðara opinberum reglu;n og afskiptum, hún mið-
aði einnig að því að koma í veg fyrir að aðrir en innvígðir kaupmenn
stunduðu verslun. Þannig ömuðust þeir við rekstri pöntunarfélaga sem
v°ru mjög útbreidd í fyrirtækjum, starfmannafélögum og stórum húsfé-