Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 24

í upphafi máls, listásögunnar. Lítum stutt-
lega yfir þróun hennar um síðustu fimm-
tíu til sextíu ár. Því miður getur það ekk.i
orðið nema snöggt yfirlit, eða réttara sagt
tilraun til skýringar á inntaki hennar, við-
leitni til endurmats á henni. Vitanlega
verður þetta ágrip langt frá því að vera
nákvœm saga hennar, hvert skeið henn-
ar á sér miklu fjölskrúðugri mynd en hin
snubbótta lýsing hér á eftir dregur upp.
Þeir listamenn, sem stuðlað hafa að þró-
un þessa tímabils, eru uppistaða þessarar
sögu. Þótt þeir hafi oft unnið að framgangi
ákveðinnar stefnu, hafa þeir víða lagt inn
á eigin frumlegar brautir, og þeir hafa
jafnan nýtt það sem hreyfingarnar höfðu
fram að fœra til þess að koma persónu-
legri sýn sinni sem bezt á vitorð mann-
anna.
Nítjánda öldin er sögulegur bakgrunn-
ur nútímalistar. Hugmyndir hennar mynda
þann jarðveg, er list tuttugustu aldar er
sprottin úr. Það má öðrum þrœði líta á
nítjándu öldina sem lokaskeið tímabils-
ins, sem hófst með renisansinum suður á
Italíu á þrettándu og fjórtándu öld. Hún
er eins og öll list hnignunarskeiða bœði
öfgafull og úrkynjuð. Göfugustu form
tímabilsins eru að mestu horfin. Einkunn-
arorð hennar, sem lengi eimir eftir af
fram eftir tuttugustu öld og eiga enn und-
arlegan hljómgrunn, eru skilyrðislaus
hlýðni við form náttúrunnar og þó eink-
um aldagamla hleypidóma um hvernig
eigi að mála mynd, þar sem hlutverk
mannsins er rýrt til hins ýtrasta, þannig
að við liggur að hann sé ekki annað en
fremur ómerkilegt stœlitceki. Hins vegar
leystu vísindin þessa viðleitni af hólmi, er
þau fundu upp ljósmyndavélina og gjör-
breyttu þannig afstöðu listamannsins til
listarinnar. List nítjándu aldarinnar lagði
aðaláherzlu á hlýðni við form og liti eins
og þau birtust sjónhimnunni. Frjáls með-
ferð á eigindum málverksins til þess að
skapa samrœmi komst ekki að. Menn voru
flestir svo önnum kafnir við að mœla rétt,
að þeim gleymdist alveg hinir duldu og
seiðmögnuðu kraftar sem blunduðu í
manninum og málverkinu. Þeir gleymdu
því sem skiptir mestu máli, listinni sjálfri.
Nokkrir snillingar reyndu að bjarga því
sem bjargað varð, halda merkjum hinn-
ar hefðbundnu málaralistar á lofti, en það
varð einmitt til þess að flestar reglur henn-
ar hrukku fyrir borð til fulls. Hins vegar
beindu sumir þeirra arftökum sínum inn
á nýjar brautir. Til dœmis má taka við-
IMPRESSIONISMI: Mone!, Enska þinghúsiS.
leitni Delacroix til að' hressa upp á lita-
spjald sitt og ástríðuþrungna dýrkun
Ingres á línunni sem slíkri.
Til þess að skapa list þarf ákveðna
spennu. Þenslan í listhugsun nítjándu ald-
ar hafði slaknað. Andrúmsloft hennar
skorti rafmagn. I leit sinni að andstœðum
sem skapi spennu sóttu brautryðjendur
hinnar nýju listar i gagnstœða átt við
fyrirrennara sína. Það fór ekki hjá því, að
þeir snerust í móti hinum öldnu kenni-
setningum um dýrkun náttúrunnar en leit-
uðu inn á svið málverksins sjálfs, að
möguleikum þess, og faeru að kanna innri
heim mannsins. Nútímalistin sem var i
upphafi tœknileg bylting náði brátt til
allra þátta myndlistarinnar. Saga hennar
TlMARITIÐ VAKI
22