Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 98

hafslínum Helvítis — mi ritrovai nell-
’una selva oscura, ég kom til sjálfs mín
í dimmum skógi. Orðið sem allt veltur
á í þessari tilvitnun er „ritrovai“, en
merking þess er þýðendum ekki alltaf
nægilega ljós. Dante hefur lifað drauma-
lífi og kemur nú skyndilega til sjálfs
sín. Þannig stóð einmitt á fyrir Shake-
speare. Fram að þessum þáttaskiptum
hefur hann lifað í gerviheimi, en finn-
ur smám saman til þess hve dvalarstað-
ur hans er veruleikanum fjarri. Stund-
um er veruleikinn kominn að því að
ryðjast inn á hann — einu sinni í Kaup-
manninum í Feneyjum, einu sinni í Illyr-
iu í Þrettándakvöldinu; en með undan-
brögðum gat hann bægt veruleikanum
burt áður en verr hlytist af. Hinn beini
vegur var horfinn. Frumsýn Shake-
speares hafði glatað ljóma sínum, var
tekinn að fölna. Ekki er að efa, að í
byrjun hinna undursamlegu hugsmíða
sinna hafi hann séð sælu og sakleysi
heimsins, og sú sýn hefur verið eins
sönn og búast mátti við af getu hans
og skilningi þessi ár, en þessi frumsýn
er tekin að fölna, hún svarar heldur
ekki andlegum og vitsmunalegum
þroska skáldsins. Andlegur þroski er
aldrei „statískur“, hann hlýðir hinum
beztu meginreglum dultrúarmanna á
miðöldum, að sýnin á heiminum væri
stöðugt að breytast, að sjáandinn öðlað-
ist ljósið þá aðeins er hann vildi halda
fram á leið og leitast við að höndla
hið æðsta hnoss sem hann hafði greint
óljóst í byrjun. Dante var gefinn þessi
leynda sýn, hún var í gervi Beatrice, en
hann brást ranglega við henni, nam
staðar við hina jarðnesku Beatrice og
hélt ei lengra. Shakespeare sér í undur-
sýn Arden og Illýríu, en honum var ætl-
að að skilja að hann sæi óljóst, gegnum
gler, að Arden og lllýría væru einung-
is tákn einhvers annars. „La via diritta"
var í sköpun, og hún var horfin; sýnin
staðnaði og var brátt dauð.
Þannig stóð á fyrir Shakespeare, þeg-
ar eitthvað bar að milli 1599 og 1600.
Hann kom til sjálfs sín í dimmum skógi
og varð ljóst að hin beina leið var glöt-
uð. Þá semur hann Hamlet og upphafs-
orð leiksins benda til vegvillu:
„Who’s there?.... — Bernardo, —
He.“
Fyrstu spurningu er ekki beint til
komumanns eins og búast má við, held-
ur spyr komumaður vörðinn. Öllu er
snúið við. Allan leikinn út rekst maður
á mótsagnakennd sambönd og viðsnún-
inga. Hvert er samband Hamlets og
Kládíusar? Ekki samband sem er eðli-
legt föður og syni, ekki heldur samband
föðurbróður og bróðursonar:
„A little more than kin, and less than kind,“
segir Hamlet á dularfullan hátt. I sama
atriði sjást konungur og hirðmenn,
Laertes leggur beiðni fyrir Kládíus. En
það er Kládíus sem biður Hamlet, og er
það hvorki venjulegt samband milli föð-
ur og sonar né konungs og þegns.
Annað tímabilið, tíma hinna undur-
samlegu hugsmíða, heldur skáldið
draumsýnirnar veruleika; í þessum nýja
ham verður honum ljóst, að ekki er allt
sem sýnist. Því er ekki allt með felldu,
hvorki innra með Hamlet, þar er óreið-
an, né úti í Danaveldi þar sem hún virð-
ist vera. Hin hverfula ásýnd hlutanna,
það sem virðist, „the seems“, veldur
hugarangri Shakespeares og hremmir
hann í dimmum skógi. „Nay, it is; I
know not seems,“ segir Hamlet við hóp-
inn fyrstra orða. Annað atriði allt leggur
áherzlu á muninn á því sem virðist „the
seems“ og því sem er, „the is“. Þar er
allur harmleikurinn fólginn. Drottning-
in virtist dyggðug en hún var það ekki.
Ófelía virðist trú en var ekki. Leikritið
TtMARITIÐ VAKI
96