Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 22

Hctnn beitir þessum mœlikvarða í hvert
sinn, áður en hann velur eða hafnar í
listsköpun sinni. Hann er leiðarljós hans.
Hœfni málarans til að meta gildi stœrða
og lita, þessi kvarði sem rœtur á bœði 1
hugsunar- og tilfinningalífi hans, er
þyngdarpunktur hinna tœknilegu þátta
listsköpunarinnar. Efni og form eru honum
algerlega háð. Hann er þetta óskýranlega
skyn sumra manna fyrir byggingu eða
skipan, og það sem helzt greinir málar-
ann sem slíkan frá öðrum mönnum. Vitan-
lega býr það ekki í málurunum einvörð-
ungu. Án þess yrði myndlistar ekki notið.
Aðeins er það virkt í myndlistamönnum
en viðtœkur eiginleiki skoðendum. Rœkt-
un þessa skyns er eitt frumskilyrði þess
að hringferðinni frá skapanda til skoð-
anda, um verkið, verði við haldið. Feg-
urðarmat er það stundum kallað, en ná-
kvœmara vœri að nefna það arkitektón-
ískt eða konstrúktívt skyn, einkum vegna
þess að orðið fegurð hefur upplitazt og
misst reisn sína.
*
Tœkni málarans er þá þríþœtt: efnis-
meðferð, formmiðlun og myndhugsun. I
vinnunni að verkinu eru þessir þœttir eitt,
óaðskiljanlegir sem hliðar á sama hlut.
Að lokinni þessari skilgreiningu á höf-
uðþáttum málaralistarinnar, manninum,
náttúrunni og verkinu, er gott að glöggva
sig á sambandi þeirra sín á milli og mikil-
vœgi því er hver þeirra nýtur í hvert
skipti, fram yfir það sem gert hefur verið
hér á undan. Bezta ráðið til þess er að
setja sig í spor málarans sem byrjar verk.
Fyrir honum verða þrjár leiðir, í samrœmi
við þœttina þrjá sem við rœddum hér á
undan, en allar slungnar saman á dular-
fullan hátt. Á hann að leggja meginá-
herzlu á sitt innra líf, tilfinningar og hugð-
ir, eða á hann að beina sjónum sínum
fyrst og fremst að fyrirbrigðum náttúr-
unnar, eða á hann eingöngu að dvelja
við verkið sjálft og veröld þess? Þannig
hefur okkur aftur borið að inntakinu í öll-
um deilum um stefnur og sjónarmið, ekki
einvörðungu þeirra sem háðar eru í dag,
heldur og hinna er voru í gœr. I umrœð-
um um hvern þessara þátta getum við
leitað til verka liðinna tíma og látið þau
varpa ljósi sínu á vandamálið, sem við
erum að fást við.
Byzantínsk málaralist og rómantísk eru
góð dœmi um áherzlu, sem heilt listaskeið
leggur á mannlega þáttinn, annað á and-
lega og trúarlega hlið mannsins, hitt á til-
finningahliðina.
Natúralismi nítjándu aldarinnar og
hnignunarskeið grísku listmenningarinn-
ar eru til dœmis um það hvernig náttúr-
an gerist meginuppistaða listaverksins.
Nútímalistin og frummenningarskeið
hellismálaranna eru helztu vitni um meg-
ináherzluna sem lögð er á verkið sjálft l
skapandi starfi.
Til eru listamenn sem reynt hafa að
gera öllum þessum þáttum jafnhátt undir
höfði. Við höfum vanizt að kalla þá klass-
iska málara. Hins vegar verður að hafa
í huga, að hér er ekki um neina fullnaðar-
skilgreiningu að rœða, möguleikarnir til
innbyrðis tengingar eru óendanlega
margir. En hverja leið sem listamaður
gengur verður hún aldrei svo einráð, að
hann verði ekki að leita til hinna beggja.
Þannig verður býzantínski málarinn að
notast við einhverja táknmynd úr náttúr-
unni, oftast mannsmynd, og taka tillit
til tígulsteinanna, sem hann notar til að
sýna mönnum inn í trúarheim sinn og tíma
síns.
Rómantíski málarinn sem tignar œstar
og voldugar tilfinningar hefur þrátt fyrir
allt náttúruna að „orðabók til að fletta
upp í," eins og Delacroix komst að orði,
og verður að þekkja litina og lögmál
þeirra: ígildi tilfinninganna í mynd.
Natúralistinn, sem dýrkar náttúruna,
TtMARITIÐ VAKI
20