Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 30

viðkomandi þarna úti, einangrað eins og
þornað frœ, heldur lifandi, samstœð heild,
hluti af málaranum, og hann veit ekki
lengur hvort hann er þarna úti eða þarna
úti er hann.
m.
Nútímamálari álítur eftir nákvœma rann-
sókn á tœkni sinni, ekki í orði heldur
verki, að hann hafi leyfi til þess að skipa
formum og litum á strigann eftir eigin vild,
þar sem þau birtast á fletinum fyrst og
fremst fyrir átak hans. Þetta er ekki sama
og að segja, eins og sumir álíta þó, að
það sé gert samkvœmt heimsku og leti,
heldur er það gert eftir því sem samvizka
hans, gáfur og vilji bjóða honum. List,
það er líking og bygging (metafór og
konstruktion). Líkingin hefur staðið í for-
grunni um undanfarnar aldir, byggingin
í bakgrunni. Hvorttveggja er mótstaða
sem málarinn verður að vinna, áður en
hann getur fengið hugsun sinni búning.
f dag hefur líkingin vikið úr öndvegi,
byggingin skipar fyrsta sœti. Margir
halda, að þess vegna sé öll mótstaða
horfin úr listinni og hver geti leikið sér
að því að skapa mynd. En það er öðru
nœr. Krafan um byggingu í málverki er
jafn veigamikil ef ekki veigameiri en kraf-
an um rétta eftirmynd. Það er engu vanda-
minna að fullnœgja því boði en hinu, sem
lýtur að eftirmyndinni. Spyrjið bygginga-
meistarann hvort það valdi honum ekki
örðugleikum að skipa herbergjum, glugg-
um, hurðum, breidd og lengd, í samstœða
heild. Ekki líkist þó hús neinu. Þótt hin
forna mótstaða, er fólst í eftirlíkingu ytri
myndar, hafi minnkað til muna og sums
staðar horfið, er önnur mótstaða komin í
hennar stað: krafan um konstruktion, þörf-
in fyrir samrœmi.
Hinum unga málara er gefið frelsi til
þess að umgangast form þau, er hann
hittir fyrir utan sig eða á strigafletinum.
ekki til þess að níðast á þeim eða af-
skrœma þau, heldur til þess að þau gangi
betur til samfylgdar við byggingarvið-
leitni hans, en framrás hennar veitir hon-
um engu síður fullnœgingu en líking.
Listaverkið verður því í augum hans við-
kvœm smíð sem hefur samrœmið að
œðsta takmarki. Enda er náttúran fyrst og
fremst stór og margbrotinn smíðisgripur
fyrir sjónum hans. Þegar málarinn stendur
fyrir framan hana, fjarblátt fjall, mosa-
vaxna steinflís, knipplinga laufblaðs, dul-
arfulla ásýnd mannsins, eru áhrifin sem
hann verður fyrir af henni fyrst og fremst
byggingarlegs eðlis. Til þess að láta form-
in eða litinn tala eða rétta út hendur
sínar af fletinum, til að grípa í þá sem leið
eiga fram hjá, verða grip þeirra að vera
í samrœmi við önnur lík, sem aldrei láta
okkur í friði á ferð okkar um heiminn.
Enda þótt líkingunni hafi verið svipt á
baksviðið, hefur henni ekki verið afneitað.
Hún er meira að segja höfð í hávegum
í sumum greinum myndlistar, en þá jafn-
an meira undir sama sjónarhorni og í
skáldskap eða ljóði, en birtist síður sein
bein eftirmynd. En líking og eftirmynd eru
ekki hið sama, þótt þœr hafi birzt slíkar
í myndlist undangenginna alda. Vissu-
lega getur líkingin dýpkað og skýrt, bak-
við hana liggja oft þau sannindi, sem við
komumst ekki beint að og hún er ein
fœr um að tjá. Fjallið hefur á sér mynd
sofandi konu, í steinfléttu hvílir hvítur eng-
ill, í skýi er saknandi mannshreyfing. í
stað þess að sýna konuna notar málar-
inn eins og skáldið form fjallsins, til þess
að sýna hvíld engilsins bregður hann upp
mýkt flúrsins á steininum, skýið túlkar
betur flug saknaðarins en mannsmyndin.
Það sem skírskotað er til, er miklu fersk-
ari efniviður en arfteknar fyrirmyndir síð-
aldanna. Þannig er minni hœtta á að lík-
ingin detti dauð til jarðar.
Manni sem vanizt hefur að ganga bog-
TlMARITIÐ VAKI
28