Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 116

Grískt hof.
Fagurfræðilegar reglur eru sveigjan-
legar og nátengdar þeirri sýn á heiminn
sem er eiginleg hverri kynslóð og hverju
skeiði. Gotneski stíllinn er ólíkur stíl Le
Corbusiers en hvort tveggja í samræmi
við heimssýnina sem vísindaleg þekk-
ing, söguleg þróun og hugmyndafræði-
leg viðhorf höfðu markað öldina. Hvort-
tveggja fullnægði þeirri ætlun sem því
var falið.
Fagurfræðin er kenning um aðferðir
í listrænni tjáningu svo sem rökfræðin
hefur verið regla um hætti í heimspeki-
legri hugsun. En hvorki rökfræði né
fagurfræði snerta við innra eÖli hugs-
unar eða sköpunar, ná ekki til veruleik-
ans sjálfs handan allra kerfa, þær eru
hagnýtar reglur um birtingu þess sem
maður hefur fundið eða orðið fyrir og
knýr á framrás. Ekki binzt heldur gleði
manns af listaverki fagurfræðilegum
reglum: Maður gleðst af grískri högg-
mynd, gotneskum glugga og abstraktri
mynd eftir Magnelli án þess að spyrja
neins um fagurfræðireglur er giltu er
listamennirnir skópu þessi verk.
Sveigjanleiki fagurfræðinnar er vörð-
ur tjáningarfrelsisins og gerir henni
kleift að sinna kalli tímans og hæf-
ast að nauðsynbundinni afstöðu manns-
ins til aldarinnar. Skemmtigeta og
gleðilind listarinnar er veigamikill þátt-
ur listrænnar byggingar og auðveldar
skilninginn. Hún opnar manninn. Það
er hægt að skýra hana sem myndlíkingu
(metafór): Oft er nauðsynlegt að skýra
með dæmi myndar eða líkingar merk-
ing abstrakt og torræðrar hugsunar,
hugsun getur oft verið mönnum óræð ef
hún er ekki sett fram sem líking. Samt
er líkingin ekki skilyrðislaus nauðsyn.
Sama máli gegnir um gleðilind listar-
innar: Hún auðveldar manninum inn-
göngu í heim listar, virðist mikilvæg
eigind hennar en ekki óhjákvæmilegt
skilyrði. Til eru listaverk sem sneydd
eru vilja til að vekja með manni gleði,
svo virðist því sem listin sé ekki bundin
gleðinni, að listin sé ekki í eðli sínu til
þess að hennar sé „notið“. Líti menn á
mynd Picasso’s, Guernica skýrist að
hverju hér er vikið. Listin á sér tilveru
handan hins fagra heims, á rætur ef til
vill í einhverju enn upprunalegra í
manninum. Dýpra en bein gleðin liggur
þráin eftir harmóní: Skilyrðislaust boð-
orð listar er einmitt um harmóní, sem
ríkja verður milli hugmyndar og forms-
ins er túlkar hana eins og innan forms-
ins sjálfs: byggingarinnar. Og gleðivaki
listarinnar verður að hlíta þessu orði.
Listsköpunin lýtur harmónískri fylgd
hugsunar og formsins sem túlkar hana.
Þess vegna er Guernica ekki fögur og
vekur ekki neina gleði með okkur. Hún
er þvert á bóti þrungin andstyggð, skelf-
ingu og sorg, Picasso birtir í henni á-
hrifin sem hann vai'ð fyrir, er fasistar
vörpuðu sprengjum á saklausa íbúa
spænskrar borgar. Það ríkir harmóni
milli þess er knúði fram tjáninguna og
formsins er birtir hana.
Skemmtunin getur verið beinn flótti
undan veruleikanum, slævandi ótti við
sannleikann nakinn, geld leit án tilgangs
eða lausnar. Listin leitast ekki sem sh'k
við að skemmta mönnum, þótt vitanlega
séu til listrænar skemmtanir. Skemmti-
geta listar er annar eiginleiki en sá
TlMARITIÐ VAKI
114