Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 113

kerfi lífs og hugsunar fæðir af sér sam-
fellda og samræma listræna túlkun.
Er menn leggja opnum augum upp
í leit um söguna verður ávallt fyrir þeim
ráðandi hugmynd, stef sem glymur við
á hverju skeiði og leggur hljóminn af
um allar listir, í öll viðfangsefni manns-
andans. Grísk-klassíska fornöldin leil-
ast við að birta hugsjón um samræmi
og harmóni allrar náttúru, er rætur á
í hugsun þeirra, harmóniskum skilningi
á lífi og heimi. Kristinn trúarandi mið-
aldanna birtist í himinsæknum liststíl
gotneska tímabilsins, jarðþrungið vald
og öryggi mannsins í heiminum í þung-
um, efnisbundnum stíl barokkskeiðsins,
vísindaleg afstaða mannsins til fyrir-
bæra náttúrunnar í naturalismanum
loks andbrigðin gegn smásjárafstöðu
naturalismans í sjóndýrkun impression-
ismans. Þarna er lykill að skilningi á
fyrirbrigðinu sem við nefnum stíl: Sam-
eiginleg viðleitni allrar listar að tjá hug-
myndir og viðhorf er marka innsigli
sínu tiltekið skeið.
Ég hef gerzt svo langorður um sam-
félag og sameigind listanna til að reyna
að færa sönnur á að þær séu í raun allar
greinar af sama stofni. Eg vildi reyna
að sýna að bókmenntirnar sem ég gekk
út frá í upphafi máls eru sérstök leið
til tjáningar, ein tækni, deild í sam-
stæðum listheimi en ekki sérstakur heim-
ur einn og óháður.
Leggjum nú upp í annan áfanga þess-
arar ferðar, leitum fyrir okkur um eðli
listarinnar í heild, köfum undir yfirborð
hinna viðteknu hluta unz við höfum
komizt að einhverri raun um spurnina
sem hvatti okkur á stað. Fullkominna
svara er aldrei að vænta.
• * *
Þar sem listin er sem strengur snú-
inn úr mörgum þáttum er ekki auðgert
að finna óhvikandi lögmál allrar list-
rænnar starfsemi. Til þess þyrfti svo
víðfeðman skilning, að hann gæti sökkt
sér niður í hverja grein og kafað til
grunna, fundið lindirnar er næra ger-
valla list. Lögmálin sem sett hafa verið
fram um ytri form og byggingu, reglur
um fagurfræðilegt gildi, eru mjög háð
deilum og tíðaranda. Því örðugra hlýtur
að reynast að setja fram almennt lög-
mál um aflvaka allrar tjáningar, allrar
listrænnar stax-fsemi, enda skal það ekki
reynt. Viðleitni mín muix emx sem fyrr
bundin þeirri einni spurn, hvaðan list-
in sé runnin og hver séu helzt skilyi’ði
sem hún er bundin.
Listin á sér tvemxar rætur: Hún býr
í heiminum og sprettur upp af hugsun
og lífi einstaklingsins. Annars vegar er
listin æðsta bii’ting tiltekins menningar-
skeiðs og háð því að gerð og hugsun;
hún er tjáning þess skeiðs, tíðarandans
og aldarfarsins. Húix er fulltrúi síixs
tíma og bundin honum á beinan og oft-
ast jákvæðan og meðvitaðaix hátt, og
jafnt þótt hún snúist á rnóti honum, því
það er aðeins enn anixar háttur þess að
vei’a háður. Listin á sér styi'kar rætur
bundnar á lífrænan hátt í líf þess heims
sem húix er sköpuð í á hverjum tíma, í
þá jörð sem fortíðin hefur búið henni
hefð, reynsla og saga. Urn leið á hún
þátt í breytingu þessara skilyrða, þróar
eða brýtur hefðina, eykur reynsluna,
skapar söguna. Hún á aðild að verðandi
þessa heims.
Hins vegar er listin, eða öllu heldur
listavei'kið sprottið af þörf til tjáning-
ar, er á upptök sín í sáh-æixixi gei’ð
(sti-uktur) skapandi manns, með öðrurn
orðum í innri heimi hans. Og þó megin-
hluti nútímasálfi'æði og efixishyggjaix
haldi fram þeirri skoðun að ekkei't ger-
ist innra með manni nema það eigx sér
orsök í efnisheiminum, þá er sambaixd-
TfMARITIÐ VAKI
111