Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 43

koma menn, sem skapa þægilega og
ódýra fatatízku, finna upp tæki til að
spara tíma og erfiði. Fjöldinn myndar
að lokum samfélag með eigin iðnaði, sér-
stökum bókmenntum, tónlist, trú og
mataruppskriftum.
Evrópskir menntamenn verða fyrr
eða síðar að ganga til móts við hið nýja
afl og þeim mun veitast baráttan léttari,
ef þeir kynna sér aðstæður mennta-
manna í Bandaríkjunum. Tilvera banda-
rískra menntamanna er tæpast fyllilega
viðurkennd, og þeir búa við lítið öryggi
eða vissu um eigið gildi. Skáld og rithöf-
undar finna ekki gleði sína nema þeir
kunni að meta hina frumstæðu fegurð
hversdagslífsins, þeir fyllast því oft
beiskju, yrkja og skrifa af vægðarlausri
gagnrýni um stöðu sína í bandarisku
þjóðlífi, þeim finnst það snautt af til-
íinningu og næmi, þeim er nánast of-
aukið. Að vísu eru bækur þessara manna
stundum vel keyptar, fólk les þær og ef
höfundur á til ritleikni getur bókin orðið
arðbær og þá getur hann oft lifað betra
lífi en bróðir hans í Evrópu. En hann
skynjar tortryggni almennings á starfi
sínu og bandarískir menntamenn eiga
ólíkt minni þátt í að móta viðhorf sam-
borgara sinna til andlegra iðkana en
evrópskir menntamenn. Margir kannast
við straum „Útlaganna", the expatriates
til Evrópu eftir fyrri heimsstyrjöld, þeir
settust þar að og leituðu griðastaðar í
löndum, þar sem starf þeirra var skilið
og metið.
Að tiltölu við fólksf jölda eru vafalaust
fleiri sinfóníuhljómsveitir í Bandaríkj-
unum en í nokkru Evrópulandi, fleiri
bókasöfn og þau betur búin bókum,
fleiri styrktarfélög og styrkir og sér-
stakir sjóðir til eflingar rannsókna í
háskólum, fleiri vel launuð störf standa
þar menntamönnum til boða en í Ev-
rópu, samt skortir þjóðina skilning á
lífi menntamannsins. Pragmatisminn
lýsir vel afstöðu hversdagsmannsins til
ávaxta vitsmunalífsins: ef það kemur
að gagni er það satt og gott. Menn eins
og Thomas Edison, Henry Ford og bræð-
urnir Wright hafa næstum hlotið sæti
við hlið dýrlinga, af því að árangurinn
af vísindastarfi þeirra hefur reynzt nyt-
samur. Þeir voru hversdagsmenn að því
leyti, að þeir unnu að tilraunum í við-
gerðarstofum bifreiða og reiðhjóla, í
hlöðum og uppi á húsloftum, og það eitt
var ekki lítill þáttur í að afla þeim vin-
sælda.
Menntamaður getur aldrei fært al-
menningi slíkar gjafir, hann verður ekki
mældur á pragmatiskan mælikvarða og
litlar líkur til að hans eigin mælikvarði
verði nokkru sinni borinn að andlegri
ástundun almennings. Það er fjöldinn
sem settist fyrstur í áhrifasætið og það-
an verður honum ekki þokað, og mæli-
kvarði hans hefur gefið góða raun við
öflun efnalegra gæða í nærfellt tvær
aldir, hann hefur fært fólkinu trú á
eigið gildi og hamingjuríka framtíð,
traust á hversdagsmanninn og öllu sem
honum er skylt. Fjöldi Evrópu á engin
slík sigurmerki, hann getur ekki bent
stoltur á sigurfarir og æðstu virðingar
eins og fjöldi Bandaríkjanna. En það er
vafamál, hvort hinn evrópski fjöldi
verður öllu lengur jafn undirgefinn í
afstöðu sinni til menntamanna og lista-
manna og hingað til. Hann hefur tekið
völdin í nokkrum löndum og víðast hvar
miðar honum eitthvað áleiðis. Markið
virðist ekki langt undan og spurning
aðeins, hve lengi þurfi að bíða þess,
nema sagan taki þá breytta stefnu.
Menntamaðurinn hefur um marga
kosti að velja. Sé hann skapandi lista-
maður vonast hann að líkindum til að
geta þrætt meðalveg eigin óska og
smekkvísi almennings. Þá mun hann
rata í raunir og verða að svara sjálfum
sér, hve langt megi ganga við að þólm-
TlMARITIÐ VAKI