Vaki - 01.09.1952, Blaðsíða 110

Nordals birtir ljóð á fullkomlega
óbundnu máli: Maðurinn er alltaf
einn eftir Thór Vilhjálmsson á ef til vill
eftir að valda straumhvörfum í ljóð-
skilningi Islendinga þar sem Fornar ást-
ir komu að öllum dyrum læstum.
Á hinn bóginn gætir oft rökrænnar
viðleitni í ljóðaskáldskap, hugsun
mannsins hefur orðið svo 'háð röksemd-
unum á vegferð sinni um aldirnar, að
hið upprunalega sem leitar fram um
ljóðið verður að beygja sig í viðjarnar
sem rökhugsunin bindur tjáningunni.
Ljóðlistin í óbundnu formi hefur átt
erfitt uppdráttar hér á landi, þar sem
hefðin hefur valdið samruna epíkurinn-
ar, sögukvæðisins og ljóðsins í eitt foi-m
sem kallað er bundið mál. Epíski skáld-
skapurinn var bundinn rími og öðrum
formeinkennum vegna sögulegra að-
stæðna: Skáldið hlaut laun fyrir vel
gert kvæði. Vel gert var það ef konungs-
hirð og stórmenni líkaði. Það er eðli-
legt að meiri og meiri áherzla sé lögð á
ytra form, prjál, glymjandi og skraut.
Það veldur skilnaði inntaks og forms,
rýfur jafnvægið, sem er æðsta einkenni
listar. Listin gerist íþrótt. Fornyrðis-
lagið verður dróttkvæður háttur. Og þar
sem epíkin var veigamesta listgrein Is-
lendinga að fornu, færðust kröfur henn-
ar yfir á það litla sem til var af annarri
orðlist, og það sem eitt sinn var tízka,
áunnin venja um útlit, varð í hugsun
manna er stundir liðu óhjákvæmilegt
skilyrði. Hefðin hafði gert lög úr vana.
Þannig getur ytra formið í sögulegri
vegferð sinni um aðstæður er skapa því
félagslegt hlutverk orðið skilyrði tján-
ingar, sem á í eðli sínu ekkert skylt við
það í þeirri mynd sem það er til. Segja
má að þetta sé uppistaðan í þeim styr
er stendur um órímaða ljóðlist hér á
landi: Bylting til upprunalegri ljóðtján-
ingar, eins og Ijóð á að sér í raun og
veru rís gegn hefðinni sem gengið hafði
til virðingar vegferð formsins um ís-
lenzka sögu.
Það hlýtur að liggja í augum uppi
ef framansagt er rétt, að ytra formið
eitt verður ekki haft að mælikvarða
er greina á milli ljóðs og prósa. Inn-
takið, skírskotunin dæma um gildi og
ágæti formsins. Formið er sjaldan ó-
mengað, eins og hugsunin hlýtur ávallt
að bera keim margs konar reynslu, bera
í sér margs konar sögn. Túlkunin er
bundin hinni skapandi vitund sjálfri,
ekki formkynjaðri ákvörðun. Eða, til
að orða öðru vísi, kannski réttar: Form-
ið er sögnin, sögnin er til í forminu,
sögn og form verða ekki skilin að, ó-
skyldu formi verður ekki neytt upp á
sögnina án þess að listgildi verksins bíði
hnekki af.
Þróunin gæti því í stuttu máli verið
þessi: Frásögnin hefur bundizt ströngu
formi til að aukast að áhrifum, til að
íestast betur í minni og munni. Kröfur
tímans, ytri aðstæður valda, er hún læt-
ur æ glæsilegar í eyrum. En um leið
verður ekki hjá því komizt að skilnaður
verði með inntaki og útliti. Er lestrar-
kunnátta — og skriftar — berst til lands
hverfur epíkin að mestu, menn taka að
skrifa sögur, er falla betur að form-
kröfu efnisins. En formkröfur deyjanda
frásagnarkvæðisins höfðu þá færzt yfir
á ljóðið, sem átti sér annan uppruna:
tjáning trúarlegrar og dulfenginnar
reynslu, reynslu er átti sér staðaldur í
innsta lífi mannsins.
Segja má að hrun þess listskilnings
er leit á listaverkið sem óaðskiljanlega
eining forms og inntaks hafi einkum
borið hratt að í lok miðalda, er vaxandi
hirðlíf aðalsins og tilkoma konungs-
hirða skópu kröfur um glæsibrag og
TÍMARITIÐ VAKI
108