Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1929, Blaðsíða 112

78
TÍMARIT ÞJÖ0RÆKNISFELAGS ÍSLENDINGA
ekki hafi hjá því farið, að frásögn-
in litaðist konungi í vil, en það verð-
ur að rekja til heimildarmanna.
Síðar samdi Sturla sögu um Magn-
ús konung Hákonarson, en hún er
nú að mestu glötuð. Annara rita
Sturlu hefir áður verið getið, ís-
lendingasögu og Landnámabókar.
Þegar leið á 13. öld og síðar, voru
«ngin ný sagnarit samin um Noregs-
konunga. í stað þess létu menn sér
nægja að skrifa upp eldi'i rit, auka
Inn í og steypa saman, til þess að
safna sem mestum fróðleik á einn
stað. Á þann hátt eru til orðnar hin-
ar meiri ólafs sögur, um Ólaf
Tryggvason og Ólaf helga.
* * *
FORNALDARS ÖGUR. Þess hefir
verið getið, að menn hafi sagt
tvennskonar sögur til skemtunar,
sannar og lognar. í sambandi við
frásögnina um brúðkaupið á Reykj-
ahólum 1119 og þær sögur, er þar
voru sagðar, getur þess, að “Þessari
sögu var skemmt Sverri konungi,
ok kallaði hann slíkar lygisögr
skemtiligastar.’’ Menn hafa ekki
lagt trúnað á þær, ekki verið í vafa
um, að þær væru að mestu skáld-
skapur. En það hefir ekki dregið
úr hylli þeirra. Efnið var afreksverk
fornkonunga og kappa, frá því fyrir
íslands byggð, ástir, víkingaferðir,
hólmgöngur, haugbrot, viðureign
við drauga, tröll og forynjur. Efnið
í sögum þessum er að nokkuru
leyti arfur úr Noregi, aðrar eru að
öllu leyti verk síðari tíma. Þegar
kom að því, að sagnaritun hófst,
urðu þessar sögur að lúta í lægra
haldi fyrst í stað. Ari fróði mark-
aði brautina, aðrir fetuðu í fótspor
hans og áhrif hans voru svo rík, að
“lygisögurnar’’ voru ekki skráðar
fyrst í stað. Oddr munkur minntist
á stjúpmæðrasögur, er jafnan láti
konunginn minnstan, og telur þær
auðvirðilegar hjá sönnum frásögn-
um um merka menn og atburði. En
er tímar liðu, leituðu þessar sögur
meir og meir á; hylli þeirra þvarr
ekki heldur jókst. Jafnframt slök-
uðu sagnaritarar á kröfunum um
sannindi; ævintýri og þjóðsagnir
komust inn í sögurit þeirra. Loks
urðu menn að unna skröksögunum
jafnræðis í bókmenntunum, eins og
í hylli almennings: þær voru færðar
í letur. Hve snemma hinar elztu
fornaldarsögur hafi verið skráðar,
er erfitt að segja; í flestum eru
engin merki hnignunar í frásögn og
stíl, og má gera ráð fyrir, að marg-
ai' réu frá miðri 13.öld. Fornaldarsög
urnar ei’U ærið misjafnar að gildi.
Sumar geyma mikið af fornum
minnum um fyrri tíma menn og
siði og eru ágætlega sagðar, aðrar
eru einskis nýtar stælingar, bæði
að efni og formi. Hér verður ein-
ungis drepið á þær merkustu. Völs-
unga saga er samin upp úr Eddu-
kvæöunum um Sigurð Fáfnisbana,
Brynhildi, Gjúkunga og Atla og hef-
ur varðveitt hina norrænu mynd
Niflungasögunnar í heilu lagi, en
kvæðin eru sum glötuð nú. ÞiSriks
saga (Didrik af Bern, Theodoric) er
miklu lengri; í henni eru norður-
þýzkar sögur af sama stofni, er bor-
ist hafa til Norðurlanda á 12. öld.
Hervarar saga og Heiðreks konungs
geymir bæði norðræn og suðræn
minni; þar er merkilegt safn af
fornum gátum, sem lagðar eru í